Ilmiy maqola va tadqiqotlar

MUNDARIJA
Adib asaming mavzu’ini, asaming tilagini bera olarhq qilib 
tollag‘andan  so‘ng  uning  to ‘g‘risida  m aium ot  yig‘adir. 
Mavzu’  tegrasidagi  fikrlar,  sezgilar,  tuyg‘ularini  to‘playdir. 
Biroq,  ularning  ham m asini  yozaberm aydir.  Asarda 
mundarijaning  to ‘g‘rilig‘i,  tabiiyligi  lozimdir.  Mundarija 
g‘ayritabiiy,  noto‘g‘ri  boisa,  asar  o‘zining  ta’sirini  yo‘qo- 
tadir:
15

---

a) mavzu’ tegrasidagi fikrlar, maiumotlar, voqealaming 
asar tilagiga muvofiq, asaming tilagini ochiq qilib bera olurlik 
b o ig ‘anlarini  oladir;
b)  mundarijadag‘i  asosiy  qismlaming bir-biridan  uzun, 
bir-biriga munosabatisiz bo‘lmag‘anlarini oladir;
j)5 mundarija qismlarining bir-biriga qarshi bo‘lmasliqlari, 
ya’ni  birtasining  bergan  ta’siriga  qarshi  boim asligini  eng 
katta bir shart qilib ko‘zda tutadir.
Mana shul uch shartni ko‘zda tutub yozilg‘an asarda «bir- 
lik»  bordir deyiladir.  Bir asaming  mundarijasi  mavzu’  bilan 
munosabatsiz  yo  bir-biridan  hech  turli  boylanish  bo‘lmasa 
yo  mundarijadan  bir  qismining  ta’siri  boshqa  bir  qismining 
ta’siriga qarshi, teskari bo‘lsa, u asarda birlik yo‘qdir deyiladir. 
Asarda mundarijaning to‘g‘rihgi, tabhyligi lozimdir. Mundarija 
g‘ayritabiiy, noto‘g‘ri boisa, o‘zining ta’sirini yo‘qotadir. Eski 
shoirlarimiz o‘zlarining kecha qayg‘ulari to‘g‘risida she’r yoz- 
g‘anda «Ohim alangasidan falaklaryondi, Ko‘zyoshimdan yer 
yuzini suv bosti» deb ingramakchi boiadir. Mana bunday so‘zlar 
g‘ayritabiiy,  noto‘g‘ri bo‘lg‘ani uchun kulunch boiub  chiqa- 
dir.
Eski yozg‘uchilarimiz asaming birligini saqlamoqchi bo‘lib, 
juda ifrotga tushar edilar: bir hikoya yozg‘anda «ammor uyyoni 
axbor va noqiloni osor andoq rivoyat qilurlarkim»6 deb hikoya 
qahramonlarining  tug‘ilish  kunidan  boshlab  o‘lishiga  qadar 
bo‘hb  o‘tgan voqealami  bir yo‘sunda,  bir  turh  qihb  qatorlab 
tizar  edilar.  Bu  turli  yozilg‘an  hikoyalar,  dostonlar  bir  turh, 
bir  tusda,  o‘zgarishsiz,  harakatsiz  yumb  borg‘ani  uchun 
o‘quvchilami bezdirar, miyaga og‘irlik qiladir. Bundan qochmoq 
uchun  hikoya,  ro‘mon,  dostonlami  turh  ko‘rinishlar,  yangi- 
yangi  fasllarda  tuzish  lozimdir.  Misol  uchun  Choiponning 
(«Qor qo‘ynida lola» degan) hikoyasini olingiz. Buni eski shaklda 
yozmoqchi boig‘anda, «Andoq rivoya(t) qilurlarkim» deb bosh- 
lab,  «Samandar  aka  bor  edi,  uning  qizi  bor  edi,  biri  qiziga 
sovchi yubordi...»  deb  voqealami  qatorlab  tizib,  asami  bitir- 
gan boiar edi.  Biroq,  Choipon bunday qilmag‘an.  Mundari- 
jani yangi-yangi to‘rt faslg‘a,  to‘rt ko‘rinishga boigan:
To‘b o‘yuni, shayx, to ‘y, odamlaming bu to‘y to‘g‘risida 
fikrlari.  Hamda hikoyaning  Samandar akaning  qizi to‘g‘ri- 
sida boig‘anini sezdirmasdan qizlaming to‘b o‘yunlarini juda 
ustalik bilan  tasvir etishga kirishgan...