Ilmiy maqola va tadqiqotlar

JONLASHTIRISH
Insondagi  darajada  tirikligi  bo‘lmag‘an  narsalarga, 
jonivorlarga  insondag‘i  tiriklikning  hollarini,  sufatlarini 
taqmoqdir.  Jonsiz  narsalarni  jonli  ko‘rmak,  qushlar, 
jonivorlami  kimsalar  o‘mida  tushunib,  o(n)lar  bilan  gap- 
lashmak,  og‘ir  qayg‘ular,  kuchli  tuyg‘ular,  dengiz  to‘lqu- 
ni, qon qaynashi zamonlarida bo‘latuig‘an bir mhiy holatdir. 
Mana  shu  mhiy  holatlami  tasvir  etmak  istagan  qalamlar, 
samimiylikdan chiqmasalar ifodalarig‘a kuchh ta’sir bergan 
bo‘ladilar.
Elbekning  shu  she’rida:
56

---

Bir zamon  ko ‘klarga  qanot qoqqan  bu 
Sevgili,  muhtasham  haybatli  bino,
Yemrilish  soatin  kutganday  bo ‘lub,
Ko‘runur ko ‘zga  qayg‘ulig‘ina57.
Cho‘lponning  shu  she’rida:
Kiehkina  ariqning pastak showasi 
Mana,  tovush  bilan  shovlab  turadir.
«Ey,  qo‘pol shahaming janjal,  g ‘ovg‘asi,
Tola  bo ‘ylarida  men  bormen»  deydir.
Bibixonim  madrasasining  xarobalarida  ko ‘klarga  qanot 
qoqqan  kuchli  bir  qushning  yemirilish,  yiqilish  daqiqalarini 
kutub  turg‘anidag‘i qayg‘ularim  ko‘rmak...
Dalada  oqib  turg‘an  kichkina  bir  oriqchaning  tovushi- 
dan  shahaming qo‘polliklarig‘a, janjal,  g ‘avg‘olariga  qarshi 
ko ‘tarilgan  ma ’sum  bir ruhning mayin  tovushlarim eshitmak 
jonlashtirish  san’atining  chiroylik  o ‘maklaridir.
Navoyi  «Layli-Majnun»  dostonida  bir  bog‘da  Laylining 
oyog‘i ostiga essiz yiqilg‘an Majnunning, Layli ketgandan keyin 
esa  o‘ziga  kelib  ko‘z  ochqonin,  bog‘dagi  gul,  bulbul,  yo- 
g‘ochlarining unga qayg‘udoshliq qilg‘uchilar kabi ko‘igan tas- 
vir qiladirkim,  bu jonlashtirish san’atining jonli bir o‘makidir: 
Gulshan  aro  Qays1  hushidan fard2,
Yotib  edi yerda  o ‘ylakim gard3.
Ham  mag‘zida4  hushdin xabar y o ‘q,
Ham jismida  ruhidin  asar yo ‘q.
Yorim  kecha  kim  nasima gulbez5,
Bo‘ldi chaman  ahli  uzra gulrez16.
Gul atri7  dimoiga  solib xush,
Ochti kzin  ul g ‘aribi  madhush8.
Ko ‘rdi o ‘zini  chaman  ichinda,
Sarv-u gul-u yosuman  ichinda9.
1