Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

Ваколатлар турлари. 
Ваколатлар ҳамиша чекланган, лекин бу чекланишлар доираси ваколатлар 
мазмунини шу даражада ўзгатирадики, улар орасидаги муносабатларни мувофиқлаштириш 
зарурати туғилади. Ваколатлар ўз мазмунига кўра икки турга бўлинадилар: Мунтазам
(чизиқли) ва функционал (штабли) ваколатларга. 
Мунтазам ваколатлар - бу бевосита раҳбардан буйсинувчига ва ундан сунг 
буйсинувчиларга ўзатиладиган ваколатлардир. Мунтазам ваколатлар раҳбарга ўзларининг
бевосита буйсинувчиларини мақсадларга эришиш учун йўналтиришга қонунлаштирилган 
ҳуқуқ беради. Мунтазам ваколатга эга раҳбар ўзига белгиланган доирада қарорлар қабул 
қилиши, маълум масалаларни бошқа раҳбарлар билан келишувларсиз қабул қилиши 
мумкин. 
Мунтазам ваколатларни узатиш натижасида бошқариш поғоналари иерархияси ва 
буйруқлар занжири шаклланади. 
Функционал (штабли) ваколатлар - маълум йўналишдаги вазифалар 
(функцияларни) амалга ошириш учун бериладиган ваколатлардир. Бу ваколатлар мазкур
сохадаги мутахассисларга берилади ва улар ўз билимлари доирасида мунтазам раҳбарга 
самарали қарорлар қабул қилиш учун ахборотлар ва маслахатлар берадилар. Функционал
ваколатга эга маъмурий аппарат ўзига берилган ҳуқуқлар доирасида белгиланган баъзи
хатти-ҳаракатларни тавсия этиш билан бирга, уларни бекор қилиш ҳам мумкин. 
Раҳбарият ваколатларини тўғри ва самарали тақсимланиши натижасида 
бошқаришнинг бошқа функцияларига таъсир кўрсатади, шу сабабли ваколатларни
тақсимлаш ва ўзаро мувофиқлаштириш ташкилотлардаги муҳим вазифадир. 
Ўзаро муносабатларни ташкил этишда раҳбарият мазкур фаолиятни мунтазам ѐки
функционал бўлишлигини олдиндан аниқлаб олиш зарур. Бунда ушбу фаолиятининг 
ташкилот умумий мақсадларига эришишга қўшган хиссаси ҳисобга олинади, яъни 
ташкилотнинг умумий миссиясига бевосита тааллуқли фаолият - мунтазам фаолият 
ҳисобланади. Бундай фаолиятга ташкилотларда маҳсулот ва хизматларни яратиш, 
молиялаштириш ва сотиш билан боғлиқ фаолият киради. 
Функционал ваколатларга эга бўлган бошқарув аппарати асосий бошқарув 
функцияларини амалга оширишга ѐрдам беради. 
Қайси фаолиятни мунтазам, қайсиларини функционал деб белгилаш ташкилотнинг 
миссияси, мақсадлари ва стратегиясига боғлиқ. Баъзи ташкилотларда функционал
ҳисобланган фаолият, бошқа ташкилотларда (миссиясига қараб) мунтазам деб саналиши 
мумкин. 
Мунтазам ваколатларни мувофиқлаштиришга иккита омил таъсир кўрсатади: булар - 
яккабошчилик принципи ва бошқарилиш меъѐрини чеклаш зарурияти.