Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
zarurligi  qoidasini  olg'a  suradi.  Uning  ta'kidlashicha,  bir  tomondan,  shoir 
fuqarolarning tarbiyachisi va murabbiysi bo'lganidan u yuksak bilimdon bo'lmog'i 
lozim;  ikkinchidan,  uning  san'ati  go'zal  bo'lishi  uchun  uni  tomoshabinga  havola 
etishdan avval obdon ishlovdan o'tkazishi, har tomonlama mukammallik darajasiga 
chiqarishi lozim. «Poeziya ilmi» asari XVII asr fransuz klassitsizm nazariyasining 
shakllanishida muhim ahamiyatga ega bo'ldi. 
Avgust  va  Goratsiylarning  Rim  teatri  sahnasida  jiddiy  janrni  tiklash  g'oyasi 
amalga oshmadi. Ko'ngil ochish ruhidagi tomoshalar asosiy o'rinni egallab oldi. 
Imperiya  davrida  yaratilgan  tragediyalardan  bizgacha  faylasuf  va  dramaturg 
Seneka  asarlarigina  yetib  kelgan.  Lutsiy  Armey  Seneka  armonli  va  shuhratli 
kunlarga  boy  murakkab  umr  kechirgan.  U  Neronning  tarbiyachisi  va  shu 
hukmdorning  hukmi  bilan  o'z  qon  tomirini  qirqib,  saroy  fitnalarining  qurboni 
bo'lgan  shaxs.  U  stoya  falsafasi  tarafdori  bo'lib,  chinakam  baxtni  ruhiy 
osoyishtalikdan axtarmoq kerak, inson shunday ruhiy chiniqsinki, har qanday ruhiy 
va jismoniy azoblarga mardonavor peshvoz chiqa olsin, hatto o'limga ham bardosh 
bera olsin, degan g'oyani olg'a surgan. 
Senekadan  bizgacha  o'nta  tragediya  yetib  kelgan.  Ular  yunon  miflari  asosida 
yozilgan. Bular «Medeya», «Edip», «Fiyest», «Fedga», «Agamemnon», «Troyalik 
ayollar» kabilardir. 
Seneka davrida Rim hayoti qonli voqealarga toia edi. Shu muhit ta'siri o'laroq, 
uning  asarlarida  qonli  intiqom,  zo'rlik  va  ajal  oxanglari  dahshat  solib  turadi. 
Seneka  yunon  tragediyalari  sujetini  shunchaki  takrorlab  qo'ya  qolmadi. 
Yevripidning  «Ippalit»  asarida,  masalan,  Fedraning  dard-alamlari  botiniy  tarzda, 
ichki qalb og'riqlari tarzida zohir topsa, Senekada sirtdan ochiqchasiga, hasratli va 
alamli nidolar tarzida oshkora jaranglaydi. 
Seneka  qahramonlari  biror  qudratli  ehtirosga  mubtalo  bo'lgan  va  shu  extiros 
oqibati  o'laroq,  dahshatli  va  gohida  o'zini  halokatli  oqibatlarga  duchor  etuvchi 
kishilardir.  Seneka  tasvirida  insoniy  qiyofalar  bir  yoqlama:  dramaturg  personaj 
xarakteridagi bir  xususiyatni  ajratib olib, uni  mislsiz darajada bo'rttirib ko'rsatadi. 
Bu hol ularning dabdabali ifodalarga to'la tilida ham o'z ifodasini topgan. 

---