K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si

Krioskopiya, ebullioskopiya, osmos  
Bu so‘zlar ilgari fanda moddalarning molekulyar massasini aniqlash uchun qo‘llanilgan 
usullarning  nomidir.  Yunonchada  kryos  so‘zi  «ayoz»  va  «sovuq»  ma’nolarini  anglatadi. 
Kriogenika hamda, kriolit minerali  singarilarning nomining kelib chiqishi shu bilan bog‘liq. 
Kriogenika  –  sovitish  asosidagi  texnologik  jarayonlarning  umumiy  nomi  bo‘lsa,  kriolit  – 
muzga  o‘xshash,  juda  past  haroratga  ega  mineraldir.  Shuningdek,  kriostat  asbobi,  hamda, 
sovuq bilan davolash usuli – krioterapiya ham shu so‘zdan olingan.  
Ebullioksopiya esa yunoncha skopeo - «kuzatyapman», «qarayapman» so‘ziga lotincha 
ebulliere - «qaynab chiqqan» so‘zini ulab yasalgan. Bu termin eritmaning qaynash haroratini 
oshirishga asoslangan tahlil usulidir.  
Osmos  esa  yunon  tilida  «itarish»,  «itarib  kirgizish»  ma’nolarini  beradi.  Osmos 
hodisasini ilk bora 1747-yilda farang fizigi Jan Antuan Nolle (1700-1770) kuzatgan edi. U vino 
solingan  meshni  sovitish  uchun  hovuzga  solib  qo‘yganida,  hovuzdagi  suv  mesh  orqali  sizib 
kirib ichkarida shunday bosim hosil qilganki, natijada, mesh devorlari yorilib ketgan. Ancha 
keyinroq,  aniqrog‘i,  1854-yilda  Tomas  Grem  ilm-fanga  osmotik  bosim  tushunchasini  olib 
kirgan edi.   
Kvant 
Kvant so‘zi lotin tilida quantum tarzida yoziladi va so‘roq gap bo‘lib, «qancha?» degan 
ma’noni beradi. Shuningdek, lotin tilida yozilgan asarlarda ushbu so‘z «muncha oz?» - degan 
ibora o‘rnida ham ishlatilgan. 1900-yilda Maks Plank kvant fizikasiga poydevor qo‘ygan edi. 
U energiyaning uzluksiz holda emas, balki, bo‘lak-bo‘lak tarzda, porsiya-porsiya ko‘rinishida 
nurlanishini aniqladi va ushbu bo‘lakning nomini kvant deb belgiladi. 
Lakmus  
Kimyo  faniga  golland  tilidan  o‘zlashgan  ushbu  so‘zning  asl  talaffuzi  lakmoes 
ko‘rinishida  bo‘lgan.  Lekin,  ushbu  so‘z  golland  tiliga  ham  aslida  qadimgi  Norvegiyaliklar 
tilidagi  litmosi  so‘zidan  kirib  kelgan  deyiladi.  Norvegiyaliklar  bo‘yoq  moddasiga  ega 
lishaynikni shunday atashgan.  

---

80