Toshkent davlat sharqshunoslik instituti uzoq sharq va janubiy osiyo tillari fakulteti bitiruv malakaviy ishi

taoxiangqi va barabanlar 

陶鼓 taogu, toshdan yasalgan 磬 qing (burchaklari nefrit 

yoki tosh lavha bilan qayrilgan qadimgi zarbdor asbob) kabi zarb bilan uruvchi 

asboblar, sopoldan yasalgan qo‘ng‘iroq 

陶铃 taoling va qo‘ng‘iroqchalardir 陶钟

taozhong.  

         -   Xitoy cholg’u asboblari asosan quyidagi viloyat va uyezdlardan topilgan: 

Gansu

甘肃 (3ta cholg’u asbob), Shandong 山东(4ta cholg’u asbob), Henan 河南

(3ta cholg’u asbob), Sichuan

四川(qo’shiqchi haykalcha), Hebei 河北(rasm tasvir), 

Hunan

湖南(1ta cholg’u asbob), Wuyang 舞阳 uyezdi(1ta cholg’u asbob), Wu 

chang 

武昌 shahri(musiqachilar haykalchalari), Mawangdui 马王堆(2ta cholg’u 

asbob) manzilgohi. 

        -        Xitoy  cholg’u  asboblarining noyob namunalari Pekindagi Gugong va 

Yaponiyadagi Nara muzeyida saqlanmoqda.   

        -   Quyidagi shaxslarning qabrlardan musiqa asboblari topilgan:  Shang 

sulolasi podshohlaridan biri Wu Ding 

武丁 ning xotini Fuhao 妇好 qabridan (编铙 

qo’ng’iroqlari), Zeng podsholigi davridagi Knyaz I qabridan (

编磬，编钟，均

钟，琴，竹笛 kabi ch.a.lar) 

       -     Bitiruv malakaviy ishida tadrijasi ko’rib chiqilgan xitoy cholg’u asboblari 

orasida 6 tasi keramika(sopol), 3 tasi suyak, 2 tasi toshdan, 13 tasi yog’ochdan, 5 

tasi bronzadan va 5 tasi bambukdan yasalgan.  

     

2.  

Xitoy va o’zbek cholg’u asboblarining tadrijasini o’rganib chiqar ekanmiz ular 

o’rtasida quyidagi o’xshashliklarga duch keldik: 

         - Ma’lumki, (kalta) ud azaldan Xitoy musiqa asboblari majmuiga kiradi va u 

yerda u pipa deb ataladi. Biroq, Xitoy xroniklari guvoxlik berishicha, ud – ajnabiy 

asbob Xitoyga G’arbiy O’lkadan kelib qolgan. Farmer udning Xitoyga kirib 

kelishini Xitoy imperatori Vu-Tining o’zi bilan birga «yovvoyi» asbob (ya’ni, 

Farmerning aytishicha, turkmancha barbat) chaluvchi mashshoqni olib kelgan turk 

---

                                                                               

72

malikasiga uylanishi bilan bog’laydi. Aynan shu mashshoq (Xitoyda Su Chi-po 

nomini olgan) Xitoy musiqasiga o’z mamlakatining yetti modusini olib kirgan, 

ularning eski xitoycha nomi «ariylardan, aniqrog’i – forslardan kelib chiqqani 

ma’lum xususiyatlarga ega». Pipa nomining o’zi esa, Farmerga ko’ra, forscha 

«barbat» atamasining fonetik o’zgargan shaklidir. 

     -    Zamonaviy Xitoy (ko’ndalang) fleytasi o’zbekcha nayga yaqin. U oltita 

chalish uchun teshikchalari bo’lgan 610-630 mm. uzunlikdagi bambukdan 

yasalgan naychani aks ettiradi. Afrosiyob terrakotasida shuningdek o’ziga xos 

tuzilishli fleyta asboblari ko’rsatilgan. Ular puflash uchun yonlama o’simtasi 

(patrubok) bo’lgan va bir nechta chalish uchun teshikchalari bo’lgan xushtakli, 

ya’ni okarina turidagi asboblar, balki oddiy xushtaklar bo’lishi mumkin. Ya’ni 

ushbu asbob xitoydagi xiao fleytasi bilan bir xil. 

     -  Afrosiyob  terrakotalarida  torli  va puflama asboblar bilan birga barabanlar 

tasviri xam uchraydi. Baraban doimo bir xil - qumsoat shaklidagi ikki tomonlama 

asbob. Xitoyda u yaogu (bel barabani, ya’ni belga maxkamlanadigan baraban) deb 

nomlanadi. Shunisi qiziqki, qadimgi yaogu ham, zamonaviysidan farqli o’laroq, 

qumsoat shaklida bo’lgan. 

     -  Antik  O’rta  Osiyoda  qumsoat  shaklidagi  baraban Xorazm yodgorliklarida 

(Afrosiyobdan tashqari) aks ettirilgan. Uni III-IV asrdagi (Tuproq qal’a) saroy 

binosi devorlaridagi yozuvlar aks ettiradi. Tuproq qal’adagi yozuvlarda 

ko’rsatilganidek, uni ikkala qo’l barmoqlari bilan (chiplarsiz) 

chalishgan.Asbobning terrakota xaykalchalaridagi xolatiga qaraganda, so’g’diycha 

barabanlar yelkaga tashlangan, kamarga osilgan yoki bel yoniga maxkamlangan. 

    -    Afrosiyob  terrakotalaridan  birida (juda yomon saqlangan) otliq mashshoq 

(ehtimol, askar) likopchaga o’xshagan asbobni ushlab turibdi. Assuriyadagi 

harbiylar raqsiga doir bo’lgan asboblar ansambli tasvirlangan tosh relyef saqlanib 

qolgan. Ansambl ishtirokchilaridan biri qo’llarida likopcha ushlab turibdi. Xitoy 

cholg’u asboblari orasida ham shunday asbob mavjud, faqat u yerda bo kimvallari 

deb ataladi. 

     - Yana xitoyda uyg’urlar orasida aynan o’zbek doirasi bilan bir xil 

ko’rinishdagi  shougu

手 鼓  deb nomlangan doira ham mavjud. Afrosiyob 

terrakotalariga qaraganda, ikkala asbob So’g’dda azaldan mavjud bo’lgan. 

    -   So’g’d va Xurosonga kirib chiqilayotgan davrda  burchakli arfa, ud, surnay 

mavjud bo’lgan. XIX asrning oxiriga kelib O’rta Osiyoda simbal tipidagi asbob 

paydo bo’lgan va u «chang» nomini olgan, lekin tovush chiqarish uslubiga ko’ra 

O’rta Osiyo changidan (arfa) juda farq qiladi. Yangi chang – trapetsiya 

ko’rinishidagi torlari juda ko’p bo’lgan, yog’och cho’pchalar yordamida 

chalinadigan asbobdir.  N.S.Likoshkin guvoxlik berishicha, «… Toshkentda 

dunganlik muxojir paydo bo’lgan, u simbal (yangqin 

扬琴)ga o’xshagan yangi, 

hali biz ko’rmagan asbobda ikkita cho’pcha bilan uncha murakkab bo’lmagan 

ohanglarni chalyapti; uni qiziqtiruvchi yangilik sifatida baravariga yig’ilishlarga 

taklif qilishmoqda. Keyin mahalliy musiqachilardan biri dunganlikdan uning 

asbobini sotib oldi va, nooqil simbal texnikasini tezda o’zlashtirib oldi. Shundan 

beri, qo’shimcha qilishimiz mumkinki, chang-simballar O’zbekistonda (ayniqsa 

---

                                                                               

73

Farg’ona vodiysida va Toshkentda) keng e’tirofga ega bo’lmoqda va cholg’u 

asboblari ansambllari tarkibida mustahkam o’rin egallamoqda. 

    -  O’zbek xalqi rubobi bilan bir xil ko’rinishdagi rubob esa xitoyda rewapu 

热

瓦普 nomi bilan mashhur. Ushbu asbob 14-asrda Qashqar rayonida ya’ni hozirgi 

Xinjiang Uyg’ur Avtonom rayonida paydo bo’lgan va u yerda

 

Qashqar Rubobi 

deyiladi. Bu yerda ko’rinib turibdiki rewapu so’zi xitoy tiliga turkiy tildan ya’ni