# 3-son 2019. indd

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2019. № 3.   www.xtjurnali.zn.uz
Insonlar hayotida ta’limning o‘rni quyidagilar bilan belgilanadi:
– o‘tmishni hozir va kelajak bilan uyg‘unlashtirish. Bu o‘tmishni o‘chirib tashlamas-
dan, balki unda haqiqatni ko‘rish, xolis tahlil qilish, undan xalqimiz tarixiy o‘tmishiga 
oid bugun va ertaga foydalanish mumkin bo‘lgan ahamiyatli hamda kerakli manbalarni 
yo‘qotmasdan olish, ajdodlarimiz, ota-bobolarimiz tarixini asrab-avaylash demakdir;
–  turli  irqqa,  dinga,  millatga  mansub  va  turli  tillarda  gaplashadigan  odamlarning 
bir-birini hurmat qilishi uchun sharoit yaratish. Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, agar 
millatlar o‘z madaniyati, tili va adabiyotini rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘lmasa, ja-
miyatda ahillik bo‘lmaydi. Faqat o‘z milliy madaniyati, tili va adabiyoti bilan cheklanib 
qolgan davlat rivojlanmaydi;
–  dunyoda  ro‘y  berayotgan  globallashuv  jarayoni  hisobga  olingan  holda  ijtimoiy 
hamjihatlik uchun sharoit yaratish. “Sharq-G‘arb”, “Shimol-Janub” yoki shunga o‘xshash 
yo‘nalishlarda odamlar o‘rtasida hal etilmaydigan ziddiyatlar bo‘lmasligi lozim. Dunyo 
ziddiyatlardan charchadi.
Bir tomondan, u qator muhim muvaffaqiyatlarda o‘z ifodasini topgan:
– mamlakatda ta’limning barcha bosqichlari, barcha darajadagi ta’lim bepul edi;
– ta’limning barcha turlari jinsi, millati, e’tiqodidan qat’i nazar, respublikaning bar-
cha fuqarolari uchun ochiq edi;
– mamlakatning mehnatga layoqatli aholisini savodxonlik darajasi nisbatan yuqori edi.
Boshqa tomondan, ta’lim tizimida markazlashtirilgan iqtisodiyot uchun xos bo‘lgan 
quyidagi kamchiliklar bor edi:
– qat’iy markazlashtirilgan dasturlar, darsliklar, o‘qitish uslub va uslubiyatlari. Ta’lim 
muassasalari va o‘qituvchilar ta’lim vazirligi darajasida tasdiqlangan darsliklar, o‘quv 
qo‘llanmalar hamda dasturlardan boshqa darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar yoki dasturlar 
bo‘yicha o‘qita olmasdi;
– ta’lim jarayoni bilim darajasi o‘rtacha bo‘lgan o‘quvchilarga qaratilar edi, ayniq-
sa, qobiliyatli bolalar va iste’dodli yoshlar uchun mo‘ljallangan individual ta’lim dasturlari 
bo‘yicha o‘qitish mexanizmlaridan yetarlicha foydalanilmasdi;
– butun ta’lim jarayoni shu tariqa tashkil etilgan ediki, bunda maktab o‘quvchilari 
va talabalar ta’limning passiv subyektlariga aylangan edi. O‘qitishning faol shakllari va 
mustaqil ish turlaridan deyarli foydalanilmasdi;
–  ta’limning  demokratiyadan  uzoqligi,  “haddan  ziyod  mafkuralashgani”  tufayli 
o‘quvchilarda  mustaqil  fikrlash  rivojlanmas,  maktab  o‘quvchilari  va  talabalarga  davlat 
tomonidan belgilangan mafkuraviy aqidalar majburan singdirilar edi. Muqobil yondashuv 
va mafkura haqidagi bilimga ruxsat etilmasdi.
E’tibor bering, oxirgi yillarda O‘zbekiston tadbirkorlik sohasida ancha yuksal-
di. Jahon bozoriga chiqayotgan kompaniyalarimiz bor. Lekin, ming afsuski, ta’lim va 
ilm-fanda orqada qoldik. Oliy o‘quv yurtlarini tamomlayotgan aksariyat yoshlar xalqaro 
maydonda raqobatlashish tugul, hatto ichki mehnat bozorida o‘z o‘rnini topolmayapti. 
Chunki bilimi sayoz, mutaxassisligini yaxshi egallamagan. Muammoning yagona yechi-
mi – innovatsiyalar!
Xulosa qilib aytish mumkinki, ta’lim iqtisodiy va ilmiy-texnik taraqqiyotning hal qiluv-
chi omili hamda sharti hisoblanadi. Globallashuv sharoitida mamlakatning innovatsion 
rivojlanish salohiyati raqobatbardoshlikning hal qiluvchi omillaridan biriga aylangan bir 
paytda aholining yuqori bilim darajasi mamlakatga o‘zini “eng sara” jamiyatga daxldor 
deb hisoblash imkonini beradigan obro‘ emas, balki yashovchanlik va iqtisodiy ta’minot 
omiliga aylanadi. Bu esa umumta’limni tijoratlashtirish emas yoki bu borada innovatsiya-
ni rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bu borada Sizning fikr va mulohazalaringizni kutib qolamiz!

---

7