Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Rad qilishga bardoshli bolgan vizantiya generallari algoritmi 

Vizantiyacha  izdan  chiqishga  bardoshlilik  (Byzantine  Fault  Tolerance 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

(BFT))  deb  tizimning  ba’zi  tarkibiy  komponentlari  yoki  qismlari  noto’g’ri  yoki 

chala  ishlayotgan  xolatlarda  ham  tizim  o’z  faoliyatini  davom  ettira  olishi 

tushuniladi.  Bunday  rad  qilishga  bardoshli  tizimni  sovuq  urush  davrida  harbiylar 

murakkab  tizimlarning  (masalan  DARPA  -  Defense  Advanced  Research  Projects 

Agency  tarmog’i)  to’xtovsiz  ishlashini  ta’minlab  berish  uchun  ishlab  chiqqanlar. 

Shunday  qilib,  taqsimlangan  hisob-kitoblar  va  blokcheynlar  sohalarida  tizimning 

ishdan  chiqmasligini  Paxos  (ma'lumotlarni  ikki  bosqichli  kommunikatsiya  orqali 

uzatib,  taqsimlangan  tizimlarda  konsensusga  erishishga  imkon  beradigan 

algoritm)  va  Tandermint  (vizantiya  generallari  muammosini  yengishga  yordam 

beradigan  yana  bir  consensus  algoritmi)lari  ta’minlab  bera  oladilar.  Bu 

algoritmlarni  yoki  protokollarni  ishonchli  bo’lmagan  tugunlarga  ega  bo’lgan 

tarmoqlarda konsensusga erishishga yordam beradigan algoritmlar deyish mumkin. 

Shunday  qilib,  blokcheyn  texnologiyasida  asosiy  urg’u  bir  rangli  tarmoqlar  va 

haqiqiylikning  kriptografik  aniqlanuviga  qaratiladi.  Texnologiyaning  nomi  esa 

informatsiyani bloklarga guruhlashdan kelib chiqqan desak to’g’ri bo’ladi. Bloklar 

zanjirining  har  bir  bloki  esa  oldingi  blokning  kriptografik  xeshini  (xesh  algoritm 

yordamida hosil qilingan) o’z tarkibiga oladi.  

Istalgan  inson  mayner  bo’lishi  mumkin,  ammo  tranzaktsiyalar  juda  ham 

ko’payib  ketganda  elektr  energiya  narxi  past  bo’lgan  xududlardagina  mayning 

qilish  maqsadga  muvofiq  bo’ladi.  Bitkoin  blokcheynida  har  bir  blok  bir 

megabaytdan  kam  bo’lgan  o’lchamli  mingta  tranzaktsiyadan  iborat.  2009  yil 

yanvaridan ishga tushirigan bitkoin blokcheynida blok yechimini topganlik uchun 

mukofot  ellik  bitkoin  bo’lgan  va  bu  qiymat  har  210  ming  blokda  ikki  marta 

kamaytirilgan.  Hozirgi  paytda  maynerlar  bitta  blok  uchun  12,5  bitkoin  oladilar, 

2021 yildan boshlab esa bu kattalik 6,75 BTC ga tushadi. Hozirgi davrda GHASH, 

IO, Ant-Pool, BW.COM, F2Pool… larga  o’xshash bir  qancha  megapullar bitkoin 

topish 

(mayning)ga 

monopoliyaga 

egadirlar. 

Buni 

tushunish 

uchun