Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari



Download 5,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet80/529
Sana26.09.2021
Hajmi5,65 Mb.
#185777
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   529
Bog'liq
Raqamli iqtisodiyot-Darslik-18.02.2020

proof  of  work  (PoW)  yoki  ishning  bajarilganini  tasdiqlash  deb  nomlanadi. 

Yechilishi  kerak  bo’lgan  masalaning  murakkablik  darajasi  har  2016  blokda 

o’zgarib  turadi.  Tarmoq  murakkablik  darajasini  shunday  o’zgartiradiki,  dunyo 

miqyosidagi  hisoblash  quvvatlrini  jalb  qilgan  holda  2016  ta  blokni  generatsiya 

qilish  uchun  14  kun  kerak  bo’lsin.  Demak,  tarmoq  quvvati  oshgan  sari, 

murakkablik darajasi ham orta beradi. Mayning  – bu ma’lumotlarni taqsimlangan 

va  markazlashmagan  holda  deshifrovka  qilish  yoki  matematik  hisob-kitoblarni 

amalga  oshirish  protocoli  yoki  algoritm  (SHA-256  va  RIPEMD-160  xesh-



algoritmlardir.  Ikkilangan  xesh  SHA-256  xesh-bloklar  olish  uchun  ishlatiladi 

(proof-of-work)  RIPEMID-160  esa  bitkoin  adreslar  hosil  qilish  uchun 

ishlatiladi)laridir.  Maynerlar  nafaqat  ma’lumotlarni  deshifrovka  qiladilar  va 

markazlashmagan konsensusni amalga oshirish bilan shug’ullanadilar, balki barcha 

operatsiyalarning  to’g’riligini  ham  tekshiradilar  (verifikatsiya  qiladilar).  Istalgan 

inson  Bitcoin  Core  (bitkoin  mijozining  dasturiy  ta’minotini  olish  imkonini 



beradigan  ochiq  kodli  dasturiy  loyiha  bo’lib,  u  Satoshi  Nakomoto  tomonidan 

ishlab  chiqilgan  original  mijoz  dastur  avlodidir)  dasturini  ishga  tushirishi  va 

barcha  operatsiyalarning  to’g’riligini  shaxsan  tekshirib  ko’rishi  mumkin.  Xuddi 

shu bitkoin protokolining kuchli tomoni hisoblanadi, ya’ni har bir inson tizimdagi 

barcha ish mavjud qoidalarga binoan amalga oshirilayotganiga ishonch hosil qilishi 

mumkin.   



Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

 



 

Bitkoinmayningqilishjarayonijudako’pmiqdordagienergiyasarfinitalabqiladi. 

Bundako’pchiliktizimlardakengmiqyosdaishlatiladiganProofofwork 

(PoW

(bajarilganishningisboti

debnomlanganconsensusmexanizmijudako’penergiyasarfigaolibkeladi. 

Shuning 

uchun  ham  blokcheyn  tizimining  tanqidchilari  va  bir  qancha  jurnalistlar  bitkoin 

mayningini  bekorga  energiya  sarf  qilish  deb  ta’riflaydilar.  Ammo  amaliyot 

sohasidagi  mutaxassislarning  fikrlariga  ko’ra,  bu  fikr  juda  ham  to’g’ri  emas. 

Chunki 

bankomatlar 

va  an’anaviy  pullarni  chiqaradigan,  saqlaydigan, 

yangilaydigan  va  transportatsiya  qiladigan  infratuzilmalarga  kerakli  bo’lgan 

energiya sarfi bundan-da ancha ko’proqdir.  

 

Vizantiya generallari  muammosi o’ziga xos bir matematik metafora bo’lib, 



unda  aloqa  vositalarining  butligi  va  hamsuhbatlarning  birligi  muammosi  ko’rib 

chiqiladi.  Bunda  gap  shubhali  tuyulgan  ma’lumotlarni,  manba’ni  yoki  axborot 




Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

uzatish  kanalini  qanday  qilib  qabul  qilish  haqida  boradi.  Ushbu  muammoni  hal 



qilish uchun biz qandaydir strategiyadan (yoki algoritmdan) foydalanishimiz kerak 

bo’ladi.  Muammoning  qo’yilishi  quyidagicha  bo’ladi:  Alohida  armiyalarga  ega 

bo’lgan  generallar  shaxarni  qamal  qilish  uchun  o’z  harakatlarini  o’zaro 

moslashtirishlar  ikerak.  Generallar  ishonchli  elchilar  yordamida  o’zaro  muloqot 

qiladilar,  ammo  generallarning  ba’zilari  sotqin  bo’lib,  hujum  rejasini  buzishga 

harakat  qiladilar.  Shunday  qilib,  vizantiya  xatosi  notug’ri  yoki  bir-biriga  teskari 

bo’lgan  ma’lumotlarni  taqdim  etishdan  iboratdir.  Demak,  agarda  generallar 

konsensusga (kelishuvga) erisha olishmasa, hujum muvaffaqiyatsiz bo’lib chiqadi. 

Shunday  qilib,  muammo  ushbu  sharoitda  haqqoniy  generallarga  to’g’ri  hujum 

rejasini  yoki  algoritmni  qanday  qilib  tuzish  kerakligida  bo’lib  chiqadi.  Buni 

sxematik tarzda quyidagicha qilib tasvirlashimiz mumkin: 

 

 



 


Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

Ushbu  algoritm  shunday  bo’lishi  lozimki,  uning  asosida  loyal  generallar 



o’zaro kelishib, hujumning to’g’ri rejasini tuza olishsin. Buning uchun generallar 

orasidagi muloqotni o’zaro ishonch munosabatlarini qalbakilashtirib bo’lmaydigan 

ma’lumotlar  almashinish  mexanizmi  orqali  amalga  oshirish  lozim  bo’ladi.  Bu 

masalaning  yechimi  esa  yuqorida  aytib  o’tilgan  proof  of  work  consensus 

mexanizmiga  olib  keladi.  Blokcheyn  texnologiyasi  vizantiya  generallari 

masalasining  ilk  va  birinchi  yechimidir.  Shunday  qilib,  bitkoin  blokcheyni 

misolida insoniyat tarixida birinchi bora omma uchun ochiq va har bir inson uchun 

havfsiz  bo’lgan  reestr  hosil  qilish  va  uni  saqlash  mexanizmi  yaratildi.  Yuber  de 

Woplanning  Finyear  jurnalida  nashr  qilingan  maqolasida  ko’rsatilishicha: 

“Qanday qilib blokcheyn tarmoqning turli mamlakatlarda istiqomat qiladigan ikki 

a’zosi  orasida  xatoliklarsiz  ishonch  hosil  qilishga  yordam  beradi?  Bu  “vizantiya 

generallari  muammosi”  deb  nomlanadigan  matematik  masala  bo’lib,  u  birgalikda 

ishlaydigan information komplekslarning rad etishlik yoki qasddan qilingan xatti-

harakatlardan  qutula  olishligini  anglatadi.  Ya’ni,  tizim  uning  ba’zi  bir  tarkibiy 

qismlari  yolg’on  yoki  zararli  ma’lumotlarni  jo’natganida  ham  o’z  ishonchliligini 

yo’qotmasili lozim.  Ushbu muammoni hal qilish uchun ishlab chiqilgan protokol 

kriptografik sistemalardan foydalanadi. Bu esa o’z navbatida maynerlar tomonidan 

katta  hisoblash  quvvatiga  ega  bo’lgan  komp’yuterlar  ishlatishni  talab  qiladi. 

Maynerlar o’ziga hos agentlar bo’lib, ular markazlashmagan ma’lumotlar bazasini 

doimiy  ravishda  yangilab  turish  uchun  hisoblash  quvvatlarini  taqdim  etadilar  (biz 

ko’rayotgan  holda  bitkoinning  yoki  tranzaktsiyalar  ruyhatining  ma’lumotlar 

bazasini).  Ma’lumotlar  bazasini  yangilash  uchun  maynerlar  ma’lumotlarni 

deshifrovka  qilish  orqali  yangi  bloklarni  tasdiqlashlari  lozim  bo’ladi.  Maynerlar 

soni qanchalik ko’p bo’lsa, masala yechimini topish ham shunchalik qiyin bo’ladi. 

Tarmoqning har bir tugunida raqobat qanchalik kuchli bo’lgan xolda ham protocol 

o’zgarishsiz qoladi. Bu esa maynerlarning hech bir guruhi ko’pchilik bo’lmasligiga 

olib keladi”. 




Download 5,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   529




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish