va o’zining yo’q bo’lib qolishidan biroz oldin Gevin Andersenni o’z vorisi qilib
avariyaviy kalitining nushasini beradi. Bu kalit shaxsiy kriptografik kalit bo’lib,
bitkoin tizimiga potentsial hujumlarning oldini olishga imkon beradi. Bular
masalan, quyidagilar bo’lishi mumkin: biror bir inson bitkoin bloklaridagi
operatsiyalarni o’zgartirishga imkon topsa yoki tarmoq tugunlarining 51% dan
ortig’ini egallab olsa. Agarda tugunlar operatorlari bu haqda ma’lumot olsalar,
barcha operatsiyalarni to’xtatishlari yohud o’z foydalanuvchilarini bu haqda
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
tarafdan, bitkoin internet tarmog’ining protokolini hamda ushbu to’lov tizimida
ishlatiladigan hisob birligini anglatadi.Bitkoin blokcheyni ochiq va erkin
texnologiya bo’lib, bir rangli (per-to-peer yoki P2P) tarmoqda markaziy
hokimiyatsiz (moliyaviy organlar ishtirokisiz) faoliyat ko’rsatadi. Bu texnologiya
har bir tranzaktsiyani vaqti va sanasini hisobga olgan holda katta buxgalteriya
kitobi (ledger)ga yozib qo’ygan holda bitkoin yoki BTC ob’ektlarini o’zaro
almashinishga imkon beradi va ushbu elektron kitobda hech nimani o'zgartirish
mumkin bo'lmaydi. Tranzaktsiyalarni boshqarish va bitkoinlar hosil qilish
tarmoqda kollektiv ravishda amalga oshiriladi va ushbu boshqaruvning tuzilishi
ochiqdir. Bitkoin bloklari zanjiriga hech kim ega bo’la olmaydi va uni hech kim
boshqara olmaydi ham. Ammo istalgan shaxs unga qo’shilib olishi mumkin.
Bitkoin o’zining bir qancha unikal hossalari tufayli, zamonaviy to’lov tizimlari
amalga oshirib bera olmaydigan bir qancha imkoniyatlarning amalga oshirilishini
ta’minlab beradi. Boshqa turdagi valyutalardan farqli-o’lariq, bitkoin-valyuta
qandaydir davlat organini, bankni yoki biror-bir kompaniyani o’zida mujassam qila
olmaydi. Unda har bir bitkoin o’zi yaratilganidan boshlab ishtirok etgan barcha
amallar vositasida hisob-kitob jurnalida qayd qilinadi. Rauggnit kompaniyasi bosh
direktori P’yer Nuazaning ta’kidlashicha: “Bitkoin bu internetdagi raqamli valyuta
ko’rinishidagi naqd pul birligi bo’lib, to’lovlarni avtoritetli uchinchi tomonsiz
amalga oshirish imkonini beradi. An’anaviy valyuta turlaridan farqli o’laroq,
bitkoin programmalashtiriladigan valyutalar sirasiga kiradi va u markaziy
banklarsiz ishlaydi. Agarda sizda bitkoin hamyoni bo’lsa, siz o’zingiz bank sifatida
faoliyat ko’rsatishingiz mumkin bo’ladi”.Bitkoinning blokcheyni kriptografik
protocol asosida ishlaydi va quyidagilarni amalga oshirish imkonini beradi: Bir
tomondan, kriptovalyutalar ko’rinishidagi raqamli valyutalar paydo bo’lishi uchun
to’siq bo’lib kelayotgan “ikki marta sarf” masalasini hal qilib beradi (ya’ni, S
sub’ektga ham parallel ravishda nimadir berilmaganiga ishonch hosil qilganidan
so’nggina, A sub’ekt B sub’ektga nimadir beradi). Boshqa tomondan, ikki
tomonning identifikatorlarini qalbakilashtirish mumkin emasligini hamda elektron
hamyonlardagi bitkoinlarning qiymati o’zgarmasligini kafolatlaydi. Bitkoin
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
blokcheyning ishlashini sxematik ravishda quyidagicha tasvirlashimiz mumkin:
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Bitkoin blokcheynining ishlash jarayonini quyidagi to’rt bosqichga bo’lish
mumkin:
1. Ikki tomon amal haqida kelishib oladilar;
2. Blokcheyn yordamida ushbu amal shifrlanadi va konsensus (bajarilgan
ishning tasdiqlanishi/mayning) asosida tasdiqlanadi;
3. Keyin esa amal blokcheynga yozib qo’yiladi va so’ngra blokcheynning
oxirgi blokida bloklatirilib qo’yiladi;
4. Oxirgi bosqichda bloklar zanjiri tarmoq ishtirokchilarining barcha
tugunlariga yozib quyiladilar (replikatsiya).
Do'stlaringiz bilan baham: