Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari


Tarmoqqa kirishning amalga oshirilishi



Download 5,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet78/529
Sana26.09.2021
Hajmi5,65 Mb.
#185777
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   529
Bog'liq
Raqamli iqtisodiyot-Darslik-18.02.2020

Tarmoqqa kirishning amalga oshirilishi 

Bitkoin tarmog’i bir rangli tarmoq - P2P bo’lib, uning istirokchilari internet 

orqali  muloqot  qilgan  holda  bir  rangli  tarmoq  hosil  qiladilar.  Yangi  komp’yuter 

tarmoqqa  ulanishi  uchun  uning  birinchi  vazifasi  tarmoqqa  ulangan  boshqa 

komp’yuterlarni  topishdan  iborat  bo’ladi.  Komp’yuter  tarmoqqa  ulanganidan 

so’ng,  ikkinchi  qadam  –  loyiha  ishga  tushirilganidan  so’ng  amalga  oshirilgan 

barcha  operatsiyalar bazasini  yuklab  olishdan  iborat  bo’ladi.  Bu  operatsiyalar  bir 

hisob  raqamidan  boshqa  hisob  raqamiga  bitkoinlarning  qandaydir  qismi 

uzatilganligi  haqidagi  tranzaktsiyalardan  iboratdir.  Bitkoin  adresi  sifatida 

aniqlaniladigan hisob-kitob raqami esa bankdagi hisob raqamiga o’xshash bo’ladi.  

Bu  jarayonlarni  Rauggnit  kompaniyasi  bosh  direktori  P’eyr  Nuaza  quyidagicha 

tavsiflaydi:“Ishni  boshlash  uchun  eng  oddiy  usul  –  qandaydir  ob’ektni  (masalan 



dollar  yoki  yevroni)  yoki  hizmatni  bitkoinga  sotishdir.  Agarda  siz  bitkoin  sotib 

olmoqchi bo’lsangiz, uch qadamdan iborat ishni bajarishingiz kerak bo’ladi: 

 Birinchi  qadam:  hisob  raqami  ochish  va  ushbu  hisob  raqamiga  biror  bir 

valyutani  bitkoinga  almashtirish  uchun  bank  o’tkazmasi  qilish.  Bank 

o’tkazmasi uchun kerakli vaqt o’tganidan so’ng, hisob raqamida sizga kerakli 

bo’lgan pul paydo bo’ladi; 

 Ikkinchi  qadam: Bozorda bitkoin sotuvchilari tomonidan taklif qilinayotgan 

bitkoinlarning narxlari bo’lgan talablar kitobi (“kotirovka”) ni ko’rib chiqish; 

 Uchinchi  qadam:  Endi  bitkoinlar  sotib  olish  uchun  talabingizni  chegaraviy 



Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

narxini  ko’rsatgan  holda  kerakli  joyga  joylashtiring.  Agarda  sizning 



chegaraviy narxingiz bozor narxidan past bo’lsa, sizga ushbu narxda bitkoin 

sotadigan  sotuvchi  topilmaguncha  talabingiz  bajarilmaydi.  Qachonki  sizning 

ko’rsatgan  narxingizga  bitkoin  sotishga  kimdir  rozi  bo’lsagina,  siz  bitkoin 

egasi bo’lasiz”. 

Bitkoin  sotib  olish  uchun  valyuta  almashinuv  punktlaridan  tashqari,  yana  bir 

qancha imkoniyatlar ham mavjud, shu jumladan, deponirlaydigan platformalar, bir 

tomonlama  savdo  shahobchalari  va  avtomatlardagi  almashinuv  punktlri.Nazariy 

jihatdan bitkoinlarni mayning yordamida ham olish mumkin. Ammo bu usul uchun 

komp’yuterga kerakli bo’lgan dasturiy ta’minotni o’rnatish kerak bo’ladi. Bunday 

dasturiy ta’minot tekin bo’ladi, lekin oddiy inson uchun bir qancha qiyinchiliklar 

mavjud,  chunki  bu  dasturiy  ta’minotni  o’rganish,  o’zlashtirish  hamda  quvvatli 

komp’yuter sotib olish kerak bo’ladi. Shuning uchun bitkoinga ega bo’lishning eng 

oddiy usuli yuqorida tavsif etilganidir, desak ham bo’laveradi. Har bir tranzaktsiya 

qonuniy  bo’lishi  uchun  unga  kriptografik  usulda  imzo  qo’yilgan  bo’lishi  kerak. 

Bunday  imzo  asimmetrik  shifrlash  usuli  yordamida  yoki  ikkita  (ochiq  va  yopiq

kalitli  shifrlash  usulida  qo’yilishi  mumkin.  Har  bir  tranzaktsiya  kirishda  oldingi 

tranzaktsiyaga  ilova  oladi  va  bu  ilova  ushbu  amaldagi  vositalar  real  mavjud 

ekanligini  tasdiqlaydi.  Chiqishda  esa  tranzaktsiya  ularga  mos  bo’lgan  summalar 

ko’rsatilgan  bir  yoki  bir  nechta  bitkoin  adreslarni  chiqaradi.  Istalgan 

tranzaktsiyaning  kirish  va  chiqishlari  doimo  balanslangan  bo’ladi.  Shunga  ham 

qaramay,  bu  yangi  tranzaktsiyaning  ko’rsatgichlari  darhol  yetarli  deb 

hisoblanmaydi,  chunki  u  avval  tranzaktsiyalar  bloklaridan  iborat  bo’lgan  amallar 

(bloklar)  reestriga  kiritilishi  kerak  bo’ladi.  Kodlashtirilmagan  holda  uzatilgan 

tranzaktsiyalar ham  amalni  aniqlashtiradigan  imzolar  (vizalar) yordamida  haqiqiy 

deb topilishlari mumkin bo’ladi. Xozirgi davrda bunday amallarning soni borgan 

sari  ortib  borayapti.  Shuni  ham  aytish  kerakki,  bir  soniyada  amalga  oshiriladigan 

tranzaktsiyalar  soni  bo’yicha  bitkoin  blokcheynining  samaradorligi  boshqa  to’lov 

tizimlariga  qaraganda  juda  ham  past.  Chunki  u  bir  sekundda  eng  ko’pi  bilan 

yettitagina  tranzaktsiyani  qayta  ishlay  oladi.  Visa  to’lov  tizimining  maksimal 



Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

quvvati  esa  bir  sekundda  56  ming  tranzaktsiyadir.  Bitkoinning  blokcheyni  bank 



muassasalaridan  printsipial  jihatdan  farq  qiladi.  Blokcheyn  har  bir  amalning  izini 

saqlab turadi, ammo unda foydalanuvchilarning hisob raqamlari balansi bo’lmaydi. 

Demak,  agarda  hamyon  adresi  raqamini  yo’qotib  qo’ysangiz,  hisob  raqamingizni 

tiklashning imkoni bo’lmaydi. Foydalanuvchilar ikkita kalit bilan bog’liq bo’lgan 

adresli  hamyonga  ega  bo’ladilar.  Kalitlar  esa  asimmetrik  shifrlash  tizimi 

yordamida  ochiq  va  yopiq  kalitlar  vositasida  ishlaydilar.  Yopiq  kalit  hamyonda 

saqlanadi, ochiq kalit esa blokcheynga yozib qo’yiladi va demak uni hech qachon 

bilib  bo’lmaydi.  Shuning  uchun  ham  huddi  real  hayotdagi  kabi,  hamyoningizni 

zinhor yo’qotib qo’ymang. Agarda yopiq kalitingizni yo’qotib qo’ysangiz, u bilan 

bog’liq  bo’lgan  bitkoinlarni  ham  yo’qotasiz.  Bunday  hodisa  angliyalik  Djeyms 

Hovell bilan 2009 yilda ro’y bergan. U shu yili 7500 ta bitkoin sotib olgan, ammo 

adres  saqlangan  diskni  ishga  yaroqsiz  qilib  qo’ygan  va  bu  uning  hozirgi  payt 

hisobidan katta pullarni yo’qotishiga olib kelgan. Bitkoinning joriy narxi iqtisodiy 

jarayonlarga  va  valyuta  bozori  xolatiga  bog’liq.  Bu  masalada  ham  Rauggnit 

kompaniyasi  bosh  direktori  P’yer  Nuaza  o’z  fikrini  aytib  o’tgan:  “Bitkoinning 

narxi biror bir davrdagi hamjamiyatning uni qanday qabul qilishi bilan aniqlanadi. 

Bu  jihatdan  u  dollarga  ham  o’xshab  ketadi  –  1973  yilgacha  dollar  oltin  bilan 

ta’minlangan edi, bu esa kursning balandligini ta’minlar berar edi, keyin esa dunyo 

hamjamiyati uni (ya’ni, endi oddiy qog’ozni) oltin ekvivalenti deb qabul qildi va bu 

dollarning real kursi va to’lov vositasi sifatidagi ahamiyati keskin tushib ketishiga 

olib  keldi”.  Xuddi  shularni  nazarda  tutgan  holda  blokcheyn  ixtirochisi  Satoshi 

Nakomoto  bitkoin  protokoliga  21  million  dona  bitkoin  chiqarilishi  mumkinligini 

qoida  sifatida  kiritib  qo’ydi.  Bu  ish  bitkoinni  inflayatsiyadan  himoya  qilish 

maqsadida qilingan edi. Quyida bitkoin birliklarini keltirib o’tamiz: 




Download 5,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   529




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish