Raqamli innovatsion tizimning tavsifi va tuzilishi
Raqamli innovatsiyalar yaratiladigan sharoitlar mavjud bo’lgan tizimlarni
o’rganishda ularni bilimlarga asoslangan iqtisodiyot sifatida o’rganib chiqish ham
muhim nazariy yondoshuvlardan biri hisoblanadi. Bu haqdagi qimmatli
ma’lumotlarni 1980-yillarda bir qancha mamlakatlarda milliy innovatsion tizimlar
ishlab chiqqan olimlarning asarlaridan olish mumkin. Bu yo’nalishning eng asosiy
namoyondalari sifatida Shvetsiyalik professor B. Lundvallni, Britaniya ilmiy
siyosatni o’rganish markazi professori K. Frimanni va AQSH Kolumbiya
Universiteti professori R. Nelsonni ko’rsatib o’tish mumkin. Ular, umumiy
metodologik tamoyillardan foydalangan holda, bu sohaning yirik namoyondasi Y.
Shumpeter kabi, yangiliklar kiritish va zamonaviy amaliy-ilmiy innovatsion
ishlanmalar rivojlanishning va raqobatda g’olib chiqishning asosiy faktori
ekanligini tan olganlar. Bu olimlarning barchasi iqtisodiy rivojlanishda zamonaviy
bilimlardan foydalanishga alohida diqqat qaratganlar. Milliy innovatsion tizimlarni
rivojlantirish kontseptsiyasi professor D. Nortning ilmiy ishlarida eng mukammal
holda tadqiq qilingan. Uning ilmiy ishlaridagi asosiy g’oya - institutsionalizm
bo’lib, uningcha, jamiyatdagi ilg’or ilmiy-texnologik institutlar (tashkilotlar)
undagi bilimlar va texnologiyaga bevosita yoki bilvosita ta’sir qiladilar. Nortning
ko’rsatishicha, rivojlangan mamlakatlarda ilmiy-texnologik institutlarning
rivojlanishi, ular orasidagi aloqalarning kengayishi, ilm-fanning amaliyotga
tadbiqiga alohida ahamiyat berilishi orqali ular tarixiy qisqa muddatlarda “uchinchi
dunyo”ga qaraganda iqtisodiy rivojlanishda kattaroq imkoniyatlarga ega
bo’lganlar. Bu fundamental ilmiy kontseptsiyalar va tushunchalarga asoslanib,
bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyot yoki raqamli innovatsion tizimga
quyidagi ta’rifni berishimiz mumkin: Raqamli innovatsion tizim – jamiyatdagi
institutsional tuzilmalarning majmui bo’lib, ularnimng faoliyati bilimlar, ilmiy
informatsiya va yangiliklar yaratishga (yoki rivojlangan mamlakatlardagi ilg’or
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
innovatsion yangiliklarni ijobiy ravishda o’zlashtirishga) qaratilgan bo’lib, u
davlat tuzilmalari, biznes, ilm-fan va ta’limning birgalikdagi o’zaro foydali
sinergetik (bir-birini kuchaytiruvchi) faoliyati tufayli muvaffaqiyat qozonadi va bu
tadbirlar majmui mamlakatning iqtisodiy faoliyatini kuchatirishga hamda uning tez
sur’atlar bilan rivojlanishiga olib keladi. Raqamli innovatsion tizimning pirovard
maqsadi - akademik yoki amaliy fan sohalaridan (yoki rivojlangan
mamlakatlardan) ilmiy-amaliy natijalarni olishga, yangiliklarni tijoriylashtirishga
(ya’ni ulardan tijoriy maqsadlarda foydalanishga), g’oyalarni ommaviy ishlab
chiqarishga tadbiq etishga, bozorlarni yangi raqamli mahsulotlarga to’ldirishga va
buning natijasida mamlakatning tezkor ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga erishishdir.
Yuqorida keltirilgan funktsiyalarning ketma-ket (va doimiy) ravishda bajarilishi
bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyot va unga mos bo’lgan raqamli innovatsion
tizimning hal qilishi kerak bo’lgan asosiy muammolarining yechimiga olib keladi,
ya’ni, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning yuksak darajasiga erishish uchun zarur
bo’lgan tegishli shart-sharoitlarni yaratish masalasini hal qiladi. Buni raqamli
innovatsion tizimning nimalarni amalga oshirishi kerakligini oddiy ko’rinishda
ifodalaydigan quyidagi chizma orqali aks ettirishimiz mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |