“Tasdiqlayman” O„quv ishlari bo„yicha prorektor prof O. R. Teshaev 201 yil

 
ISHLOVCHILAR ORGANIZMIDA FUNKSIONAL HOLATINI 
O„RGANISH USULLARI 
 
MASHG„ULOTNING  QISQACHA  MAZMUNI.  -  Mehnat  fiziologiyasi  bo„yicha 
tadqiqotlar kuyidagi ikki yo„nalishda olib boriladi:         
a)  mehnat  sharoitlarini  va  uni  tashkillashtirishni  yaxshilashga  mo„ljallangan  ishlab  chiqarish 
tadqiqotlar; 
b)  mehnat  tashkillashtirishning  ayrim  jihatlarining  yoki  turli  xil  ish  paytida  tashki  muxit 
omillarning  organizmga  ta'sirini  aniqlashga  yunaltirilgan  laboratoriya  ishlab  chiqarish 
tadqiqotlari. 
     Fiziologik takshirishlar uchun kuyilgan  maqsadi va vazifalariga muvofiq ravishda tegishli 
korxona  ma'muriyati  bilan  kelishilgan  xolda,  ma'lum  kasbdagi,  ma'lum  havfli  guruh  tanlab 
olinadi.  Bunda  xar  bir  alohida  tekshirilgan  guruh  ishlari  ma'lum  sondan  8  tadan  kam 
bo„lmasligi kerak. 

---

 
 
     Fiziologik  tadqiqotlarning  muayan  maqsadlari  eng  qulay  mehnat  va  dam  olish  tartibini 
ishlab  chiqishdangina  iborat  bo„lib  kolmasdan,  balki  mehnatning  og„irligi  va  keskinligi 
darajasini, mehnat jihozlarini ish joyi va ish xolatini baholashni xam o„z ichiga oladi. 
     Ishchilar fiziologik funksiyalari haqidagi eng to„liq ma'lumotga faqat ishchi uz joyidan va 
bajarayotgan  operatsiyasidan  chalgimasdan  ishlaganda  butun  ish  kuni  davomida  uzluksiz 
kuzatishlar  natijasidagina  ega  bo„lish  mumkin.  Chunki  ish  kuni  davomida  organizmning 
funksional  xolati    ish  qobiliyatining  fazali  o„zgarishlarga  muvofiq  ravishda  uzgarib  turadi. 
Bundan ish qobiliyatining ishga kirishish turgun va pasayib boruvchi fazalari farqlanadi. 
    Aytilganlarni tutgan xolda qoidaga ko„ra fiziologik tekshirishlar - ish boshlashdan oldin bir 
marta  (dastlabki  xolat),  ish  kuni  davomida  (turli  fazalarda  va  bir  necha  marta)  va  ish  kuni  
tugagandan keyin (tiklanish davri) o„tkazilishi zarur. 
     Fiziologik  tekshirishlarda  qo„llaniladigan  usullarini  va  tekshirilishi  zarur  bo„lgan 
funsiyalarni  tanlashda  albatta    ishchining  kasbi  bajarilayotgan  ishning  tavsifi  tanlanadigan 
usublarning ishlab chiqarish sharoitida qo„llanilishi qulayligi hisobga olinilishi  kerak. Ishlab 
chiqarish  sharoitida  kuydagi  organ  va  sistemalarning  funksional  xolati  tekshiriladi:  asab 
sistemasi (analizatorlar  funksiyasi, sensomotor reaksiyalar vaqti, diqqat – e'tiborning xolati va 
boshqalar), xarakat organlarining funksiyasi (mushak kuchi, uning ish qobiliyati), yurak- qon 
tomir  sistemasi  (qon  bosimi,  tomir  urishi,  qonning    daqiqalik  va  yurakning  bir  urishidagi 
hajmi, elektrokardiografiya va boshqalar), nafas olish sistemasi (nafas olish chastotasi, o„pka 
ventilyasiyasi,  nafas  chuqurligi  va  boshqalar), xarakat  koordinatsiyasi  (tremometriya),  gazlar 
almashinuvi va energiya sariflanishi, tana  va teri harorati va boshqalar.