Синтаксис

 

 

2.To`ldiruvchining turlari. 

 

To`ldiruvchi ikki xil bo`ladi:vositasiz va vositali. 

 

Vositasiz  to`ldiruvchi  harakatni  o`ziga  qabul  qilgan  predmetni  anglatib,  kimni?,  nimani  ?, 

qayerni ? So`roqlaridan biriga javob bo`ladi. Vositasiz to`ldiruvchi tushum kelishigi shaklidagi so`z 

bilan ifodalanadi. Masalan: Ilmni mehnatsiz egallab bo`lmas.(Maqol.) 

---

 

13 

 

Vositasiz  to`ldiruvchi  belgili  va  belgisiz  tushum  kelishigi  shaklidagi  so`z  bilan 

ifodalanadi:Momaqaldiroq  havoni  yangratib  yuboradi.(O.)  Baxt  ulashdi,  tarqatdi  ziyo. 

(N.Narzulaev.) 

 

Vositali  to`ldiruvchi  bosh,  qaratqich,  tushum  kelishiklaridan  boshqa  kelishiklardagi  va 

ko`makchili  so`zlar  bilan  ifodalanadi.  Demak,  vositali  to`ldiruvchi  kelishikli  hamda  ko`makchili 

shakl  bilan  shakllanadi  va  shuning  uchun  ham  u  kimga?,  nimaga?,  nimadan?,kimdan?,  kimda?, 

nimada?,  kim  bilan?,  nima  bilan?,  kim  haqida?,  nima  haqida?  kabi  xilma  —xil  so`roqlarga  javob 

bo`ladi.  Masalan:  g`amni  oh-voh  bilan  engib  bo`lmaydi.(Yo.Sh.)  Mehr  pulga  sotilmas.  (Maqol) 

Dengiz dovuli bilan mashhur, saxro bo`roni bilan. (J.Abdullaxonov)  

1. O'zbek tili (Universitet va pedagogika inistitutlar talabalari uchun) Qayta   ishlangan 

2- nashri.- T.: O'zbekiston, 1991. 

    Foydalanilgan adabiyotlar: 

1.  U.  Tursunov,  J,Muxtorov,  Sh.  Rahmatullayev.  Hozirgi  o'zbek  adabiy        tili. 

T.:O'zbekiston, 1992.  

 2. A. Nurmanov va boshqalar O'zbek adabiy tilining nazariy sintaksisi.-   T.: Fan, 1992.  

3. R. Rasulov. So'z valentligi va sintaktik aloqa // O'zbek tili va      adabiyoti, 1992.- № 

5-6. 

4. A.Aliyev, K. Sodiqov O'zbek adabiy tili tarixidan (Universitet                                        

 talabalari uchun darslik) T.: O'zbekiston, 1994.  

      5. G'. Abdurahmonov, S. Mamajanov. O'zbek tili va adabiyoti (Oliy o'quv       yurti 

talabalari uchun darslik) T.: O'zbekiston, 1995. 

      6.  F.  Ubayev,  R.  Saydullayeva,  To'liqsiz  gaplar  haqida  ba'zi  bir      mulohazalar  // 

O'zbek tili va adabiyoti, 1997- №1.  

    A.  Xojiyev.  So'zning  morfem  tarkibi  masalalariga  doir  //  O'zbek  tili  va  adabiyoti, 

1998.