O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

24.2-chizma. Fiskal siyosat, uning maqsadi va amalga 

oshirishning iqtisodiy dastaklari. 

 

Ma’lumki,  iqtisodiyot  nazariyasi  va  amaliy  hayotda  fiskal 

siyosatning ikkita turi ajratiladi: 

Diskretsion fiskal siyosat 

yoki 

bevosita 

davlat 

tomonidan 

amalga 

oshiriladigan siyosat; 

Nodiskretsion 

fiskal 

siyosat 

yoki 

avtomatik 

ravishda barqarorlashtiruvchi 

siyosat. 

Nodiskretsion 

fiskal 

siyosat deyilganda, soliq tizi-

mining 

mustaqil 

barqarorlashtiruvchi bir qator layoqatlari, ya’ni uning mamlakatdagi 

iqtisodiy  faollikni  qandaydir  boshqaruvchi  organlarning  bevosita 

aralashuvlarisiz  tartibga  solish  imkoniyatini  beruvchi  ayrim  xu-

susiyatlari tushuniladi.  

Ishlab chiqarishning birdaniga va tez o‘sish holatini yumshatish 

uchun budjet daromadlari uning xarajatlar qismiga nisbatan ortiqcha 

bo‘lishi zarur. Boshqa tomondan yondashilsa, bunday “yumshatish” 

uchun aksincha, budjet kamomadi maqsadga muvofiq hisoblanadi.  

Shunday  ekan,  iqtisodiyotni  tartibga  solishni  faqat  avtomatik 

ravishda  barqarorlashtiruvchi  vositalar  yordamida  amalga  oshirish 

mumkin  emas,  shu  sababli  davlatning  diskretsion  siyosati  bunga 

zaruriy to‘ldiruvchi hisoblanadi. 

Diskretsion  fiskal  siyosat  –  bu  milliy  ishlab  chiqarish  real 

hajmini  o‘zgartirish,  bandlik  darajasini  ushlab  turish  va  inflatsiya 

ustidan  nazorat  o‘rnatish  hamda  iqtisodiy  o‘sishni  ta’minlash 

maqsadida  soliqlar  bilan  birga,  davlat  xarajatlarini  ongli  ravishda 

manipulatsiya qilish tushuniladi.  

Diskretsion  fiskal  siyosatning  asosiy  dastaklari  quyidagilar 

hisoblanadi: 

 Davlat  sarflari  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  ijtimoiy  ishlar  va  boshqa 

dasturlari; 

---

498 

 Davlat buyurtma va xaridlari; 

 Davlat investitsiyalari; 

 Transfert 

yoki 

qayta 

taqsimlash 

turidagi 

xarajatlarni 

o‘zgartirish; 

 Soliqlarni boshqarish. 

Shunday  qilib,  davlat  tomonidan  amalga  oshiriladigan  fiskal 

siyosat,  milliy  xo‘jalikda  tashkil  qilingan  soliq  tizimining  asosiy 

qoidalariga javob berishi va iqtisodiyotdagi ichki o‘zaro munosabat-

larni  samarali  tartibga  solishi  zarur.  Bunda  asosiy  e’tibor:  “...xara-

jatlarning  ijtimoiy  yo‘naltirilganligini  saqlangan  holda  davlat, 

budjetining  barcha  miqyoslarida  muvozanatni  saqlash,  mahalliy 

budjetlarning  daromad  qismini  mustahkamlashga  yo‘naltirilgan 

budjetlararo  munosabatlarni  takomillashtirish”  ga  qaratilishi  maq-

sadga muvofiq

125

.