O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

20.1-chizma. Pul kapitali bozorida muvozanatlik. 

 

Bunda  pul  kapitalini  taqdim  qiluvchi  subyektlar  mohiyatan 

undan  mustaqil  muqobil  foydalanishdan  (o‘z  shaxsiy  biznesini 

tashkil qilib foyda olish, ko‘chmas mulk (yer) xarid qilib renta olish 

va boshqa nafliliklarga ega bo‘lishdan voz kechadi. 

Iqtisodiy  subyektlar  xatti-harakatida  bugungi  ne’mat  kelgusida 

kutiladiganidan  yuqori  baholanadi.  Bozor  xo‘jaligida  kishilar  xatti-

harakatidagi bu xususiyati “vaqtincha afzal ko‘rish” deb nom olgan. 

Foiz  normasini  aniqlashda  vaqt  omili  muhim  rol  o‘ynaydi. 

Pulini  qarzga  berish  o‘z  kapitalidan  joriy  foydalanishdan  voz 

kechish  va  bu  imkoniyatni  boshqa  subyektlarga  berishdir.  Shu 

sababli,  bugun  qarz  olingan  mablag‘lardan  kim  foydalansa,  buning 

uchun kapital egasiga to‘lovni amalga oshirish zarur bo‘ladi. 

 

      

   Foiz normasi (stavkasi)=  

 

Foiz stavkasi darajasi quyidagi omillarga bog‘liq bo‘ladi: 

kredit maqsadidagi pulga talab; 

tahlika  darajasi.  Bunda,  puldan  joriy  davrda  foydalanish 

imkoniyati  kechiktiriladi  va  shu  orqali  kelgusida  mamlakatda 

siyosiy  muhit,  soliq  qonunchiligi  va  boshqa  sharoitlar  o‘zgarish 

mumkinligi ko‘zda tutiladi; 

qarz berish muddati; 

Qarzga berilgan kapital 

   hisobiga daromad 

*100 

Ssuda kapital miqdori  

---

385 

qarz beriladigan pul miqdori; 

kapital bozoridagi raqobat. 

Investitsion  loyihalar  samaradorligini  asoslash  ikkita  uslubga 

asoslanadi. 

Кapitalga  olingan  daromad  darajasini  foiz  stavkasi  bilan 

taqqoslash. 

Vaqt  omili  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  diskontlash.  Investitsion 

loyihalarni amalga oshirishda (uskunalar sotib olish, yangi zavodlar 

qurish  va  h.k.)  bugungi  xarajat  miqdori  va  bo‘lg‘usi  pul 

summasining bugungi qiymatini aniqlash muhimdir. 

   Diskontlash formulasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 

            

 

 

 

 

     

 

     bu yerda: 

Vp – bo‘lg‘usi pul summasining bugungi qiymati; 

Vt – bugungi pul summasining kelgusidagi qiymati; 

t – yillar soni; 

r – foiz stavkasi. 

Diskontlashni amalga oshirishda foizning nominal va real stav-

kasini farqlash muhim hisoblanadi. Nominal stavka joriy narxlarda, 

real stavka doimiy narxlarda hisoblanadi.