O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

2. Investitsiyalar samaradorligi. Multiplikator samarasi 

 

Investitsiyalar 

samara-

dorligi  barcha  iqtisodiy  sa-

maradorlik 

ko‘rsatkichlari 

kabi  “natija”  va  “xarajat” 

nisbati 

orqali 

aniqlanadi. 

Milliy  iqtisodiyotga  qo‘yil-

gan  investitsiyalar  jamiyat 

mahsulotining  o‘sishiga  olib 

keladi  yoki  kelajakda  shun-

day  o‘sish  uchun  shart-sha-

roit yaratadi. Shu sababli, investitsiyalarning umumiy samaradorligi 

investitsiya  qaytimi  (Ik)  va  mahsulotning  investitsiya  sig‘imi  (Ic) 

ko‘rsatkichlarida  ifodalanadi.  Har  ikkala  ko‘rsatkichni  hisoblashda 

milliy ishlab chiqarish natijasi sifatida yalpi ichki mahsulot(YaIM), 

sof  milliy  mahsulot  (SMM),  milliy  daromad  (MD)  yoki  foyda  (F) 

hajmi kabi makroiqtisodiy miqdorlardan foydalaniladi. 

 

Ik= 

(

,

,

)

YaIM SMM МD F

In

  yoki 

Ic= 

(

,

, )

In

YaIM SММ МD F

 

 

Bu yerda, In – jami investitsiyalar. 

Investitsiyalar 

samaradorligi 

joriy 

va 

bazis 

davrida 

YaIM(SMM,  MD,  F)  o‘sgan  qismining  investitsiyalarning  xuddi 

shunday  o‘sgan  miqdoriga  (

   )  nisbatini  taqqoslash  orqali  yoki 

uning teskari ko‘rsatkichi bilan ham baholanadi, ya’ni  

 

 Δ

Ik= 

(

,

, )

YaIM SММ МD F

In





  yoki 

ΔIc= 

(

,

, )

In

YaIM SММ МD F





 

 

Bu  yerda,  ∆  Ik  qo‘shimcha  sarflangan  investitsiyalar  qaytimi, 

    - YaIM(SMM, MD, F) o‘sgan qismining investitsiya sig‘imi. 

---

381 

Investitsiyalar  iqtisodiy  samaradorligining  muhim  ko‘rsatkichi 

jami  sarflangan  investitsion  mablag‘larning  qoplanish  muddati 

         

   

 

 ko‘rsatkichi  hisoblanadi. U jami  investitsiyalar summa-

sini foydaning yillik miqdoriga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi, ya’ni  

 

         

   

 

 (yil,oy) 

 

Investitsiyalarning  iqtisodiy  samaradorligi  yuqorida  qayd  qilin-

gan  ko‘rsatkichlarda  tarmoqlar,  sohalar,  hududlar  bo‘yicha  ham 

aniqlanadi. 

Sof  milliy  mahsulot  (milliy  daromad)  hajmidagi  o‘zgarishning 

yalpi  sarflarning  alohida  turlari,  shu  jumladan  investitsiyalardagi 

o‘zgarishlarga nisbati – multiplikator samarasi deyiladi. 

 

 

Investitsiyalarning  5  mlrd.  so‘mga  ko‘payishi  sof  milliy 

mahsulotning  20  mlrd.  so‘m  miqdorga  o‘sishiga  olib  kelsa 

multiplikator samarasi 4 ga (20:5) teng bo‘ladi. 

 

SMMdagi 

o‘zgarish 

= 

Multiplikator 

x 

Investitsiyalardagi 

o‘zgarishlar 

 

yoki 20=4 x 5 

Multiplikator samarasiga quyidagi omillar ta’sir qiladi: 

 ‒ iste’molchilik sarflaridagi o‘zgarish;  

 ‒ davlat xarididagi o‘zgarish; 

 ‒ sof eksport hajmidagi o‘zgarish. 

Multiplikator  samarasining  mazmunini  ikkita  holat  bilan 

izohlanadi. 

 Iqtisodiyotda  bir  subyekt  tomonidan  qilingan  sarflar  boshqasi 

uchun daromad shaklini olad. 

 Daromaddagi  har  qanday  o‘zgarish  iste’mol  va  jamg‘armada 

ham xuddi shunday yo‘nalishda o‘zgarish bo‘lishiga olib keladi.