Кўчмас мулк ва мулк ҳУҚУҚи амалий қўлланма

КЎЧМАС МУЛК ВА МУЛК ҲУҚУҚИ
36
Қонунга мувофиқ, шартнома тузишнинг асосий шарти унинг ихтиёрий-
лигидир. Шартнома тузишга мажбур қилишга йўл қўйилмайди, шартнома 
тузиш бурчи Фуқаролик кодексида, бошқа қонунда ёки олинган мажбуриятда 
назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.
Тарафлар қонун ҳужжатларида назарда тутилмаган шартномани ҳам тузиш-
лари мумкин. Лекин бундай шартнома қонун ҳужжатларининг талабларига зид 
бўлмаслиги лозим. 
Шартноманинг шартлари тарафларнинг хоҳиши билан белгиланади, тегиш-
ли шартнинг мазмуни қонун ҳужжатларида кўрсатиб қўйилган ҳоллар бундан 
мустасно.
Шартнома унда иштирок этаётган тарафлар ўртасидаги ҳуқуқ ва мажбурият-
ларнинг ўзаро тақсимланишига қараб қуйидагича таснифланади:
●
бир томонлама шартнома;
●
икки томонлама шартнома;
●
кўп томонлама шартнома.
Шартномалар уларда белгиланган бурчларини бажарганлик учун ҳақ 
белгиланишига қараб қуйидагича таснифланади:
●
ҳақ эвазига тузиладиган шартнома;
●
текинга тузиладиган шартнома. 
Қонунга кўра шартнома бўйича тараф ўз бурчларини бажарганлиги учун 
ҳақ олиши ёки унга бошқа муқобил тўлов тўланиши лозим бўлса, бундай 
шартнома ҳақ эвазига тузилган шартнома бўлади.
Шартнома бўйича бир тараф иккинчи тарафга ундан ҳақ ёки бошқа 
муқобил тўлов олмасдан бирон нарсани бериш мажбуриятини олса, бундай 
шартнома текинга тузилган шартнома ҳисобланади.
Агар қонун ҳужжатларидан, шартноманинг мазмуни ёки моҳиятидан бош-
қача ҳол англашилмаса, шартнома ҳақ эвазига тузилган шартнома ҳисобла-
нади
Шартноманинг мазмуни – шартнома иштирокчиларининг улар ўзаро 
ҳуқуқ ва мажбуриятларга киришаётган муносабат юзасидан келишувлари 
ҳамда шартларининг, шартнома иштирокчиларига оид маълумотларнинг 
ифодасидир.
Шартноманинг мазмунида қуйидагилар акс эттирилиши лозим:
●
шартнома предмети;
●
ашёнинг хусусиятлари ва миқдори;
●
баҳоси;
●
шартномани бажариш муддатлари;
●
ҳисоб-китоб қилиш тартиби;
●
тарафларнинг мажбуриятлари;

---

37
Реал шартномалар
Конценсуал шартномалар
Ҳақ эвазига
тузиладиган шартномалар
Текинга тузиладиган
шартномалар
Бир томонлама
Икки томонлама
Кўп томонлама
Асосий шартнома
Дастлабки шартнома
Хизмат кўрсатишга қаратилган 
шартномалар
Мулкни топширишга
қаратилган
шартномалар
Ишларни бажаришга
қаратилган шартномалар
Турли хил тузилмаларни таъсис
этишга йўналтирилган шартномалар
Шартнома иштирокчилари 
фойдасига тузиладиган
шартномалар
Учинчи шахс
фойдасига тузиладиган
шартномалар
Оммавий шартнома