Buyrak juft a’zo bo’lib, qorin bo’shlig’ining orqa devorida umurtqa pog’onasining ikki yonida
joylashadi. Uning shakli loviyasimon, botiq yuzasi buyrakning darvozasi hisoblanadi. Darvozaga
buyrak arteriyalari kirib, buyrak venalari, siydik nayi va limfa tomirlari chiqadi. Bu erda siydik
chiqaruv yo’l-lari-buyrak kosachalari, jomlari va siydik chiqaruv naylari Ham joylashadi. Buyrak
proksimal va distal bo’limi; 5 - mag’iz nurlari; 6 - mag’iz modda; 7 - to’gri kanallar (nefron
qovuzlognning pastga tushuvchi vz yuqoriga ko’gariluvchi qismlarn, yig’uv naylarn (I. V. Almazov,
364
232- rasm. Nefron tuzilishi va buyrakda qon aylanishi (sxema).
I - buyrak tanachasi kapsulasi (SHumlyanskiy-Boumen kapsulasi); 2 - kapsulaniig ichki (vistceral)
varag’i; 3 - kapsula bo’shlig’i; 4 - kapsulaning tashqv (parietal) varagi; 5 - nefron-ning proksimal
bo’limi; 6 - jiyakli hoshiya; 7 - bazal membrana burmalari; 8 - Genle qo-vuzlog’ining pastga tushuvchi
qismi; 9 - Genle qovuzlogining ko’tariluvchi qismi; 10 - nefr ronning distal bo’limi; II - yig’uv
naychasi; 12 - so’rg’ich nayi; 13 - buyrak kosachasinin-uzgaruvchan epiteliysi; 14 - buyrakning
bo’laklararo arteriyasi; 15 - bo’laklararo vena; sh - yoy arternya; 17 -yoyvena; 18- to’g’ri arteriola;
19 - tugri venula; 20 -bo’lakchalararo "rteriya; 21 - bo’lakchalararo Eena; 22 - olib keluvchi arteriya;
23 - yumirlar tuguni ka-«illyari; 24-olib ketuvchch arteriola; 25 - yulduzsimon venula; 26 - po’stloq
moddaning qon yumir kapillyarlari; 27 -endoteliy hujayralari; 28 - yukstaglomerulyar hujayralar; 29
- distal bo’limning zich dogi (E. F. Kotovskiydan).
365
la bilan qoplangan. Buyrakni uzunasiga kesib ko’rilganda unda oddiy ko’z bilan ikki zonani - po’stloq
va mag’iz modda-larni ko’rish mumkin (231-rasm). Po’stloq zona o’zining to’q qizg’ish rangi va
donadorligi bilan ajralib turadi. Mag’iz zona och bo’yalib, bo’lakchalar 8-12 piramidalarga ajralgan
bo’-ladi.
Po’stloq va mag’iz modda chegarasi tekis bo’lmay, balki po’st-loq modda mag’iz moddaga
ustunchalar shaklida (Bertnni ustun-chalari), mag’iz modda esa po’stloq moddaga mag’iz nurlari
(Fer-reyn nurlari) shaklida botib kiradi.
Nefron- buyrakning struktur funktcional birligi. Nef-ron va siydik naylari orasida biriktiruvchi
to’qimaning yupqa qatlamlari bo’lib, ularda qon tomirlar, nervlar yotadi. Amma biriktiruvchi to’qima
buyrakning juda oz qismini tashkil eta-di. SHuning uchun bu a’zoni ko’proq epitelial organ deyish
mum-kin.
Nefronlarning umumiy soni buyrakda bir millionga etadi. Nefronlarning uzunligi har xil (18 mm dan
50 mm gacha) bo’la-dn. Hozirgi funktcional-morfologik klassifikatciyaga binoan sut emizuvchilar va
odamning nefronida quyidagi bo’limlar' (232-rasm) tafovut etiladi:
1. Tomirlar chigali va uni o’rab turuvchi kapsuladan iborat buyrak tanachasi (koptokchasi).
2. Nefronning proksimal bo’limi.
3. Nefron (Genli) qovuzlog’i.
4. Nefronning distal bo’limi.
Bir necha nefronlarning distal bo’limlari qo’shilib, bir-yig’uv nayiga, yig’uv naylari o’zaro birlashib
yiriklashadi va buyrak kosachalariga ochiladi.
Buyrakda ikki xil nefronlar farq qilnnadi. Birinchi xili deyarli po’stloq moddasida joylashadi - bularni
Do'stlaringiz bilan baham: