Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Tomirlar  innervatsiyasi.  Qon  tomirlar  vegetativ  nerv  sistemasi  tomonidan  boshqariladi. 

Avtonom  sistemaning  nerv  oxirlari  qon  tomirlar  bo’ylab  joylashib,  ularning  devorida  tugaydi.  Bu 

nervlar miyelinli va miyelinsiz bo’lishi mumkin. 

 

Kapillyarlarni  innervatsiya  qiluvchi  sezuvchi  nerv  tomirlari  o’z  shakli  jihatidan  juda  ham 

xilma-xil bo’lishi mumkin. Arteriolalarda sezuvchi nerv oxirlari o’ta uzun bo’lib, ular venulalar va 

hatto  atrofdagi  biriktiruvchi  to’qimalar  bilan  aloqada  bo’lishi  bilan  xarakterlanadi.  Venuladagi 

retseptorlar  ko’pincha  zich  tarmoqlangan  bo’lsa,  yirik  va  o’rta  kalibrdagi  arteriyalarda  xilma-xil 

retseptorlar  ularning  hamma  pardasida  joylashadi.  Tashqi  pardada  ko’pincha  plastinkasimon  nerv 

tanachalarini  ko’rish  mumkin.  Tashqi  pardaning  yuza  tomonida,  qon  tomir  atrofidagi  siyrak  tolali 

biriktiruvchi  to’qimada,  ancha  katta  maydonni  egallab  tarmoqlanib  yotgan  nerv  oxirlarini  hamda 

ayrim nerv hujayralarini uchratish mumkin. 

 

Arteriolo-venulyar  anastomozlar  murakkab  retseptorlarga  ega  bo’lib,  ular  anastomozlarning 

arteriya  va  vena  qismlarida  umumiy  tarzda  joylashadi.  Qon  tomirlarni  harakatlantiruvchi  reflektor 

yoyning afferent qismi uzunchoq miyada joylashgan qon tomirlarini harakatga keltiruvchi markazda 

yotadi, u yerdan markazdan qochuvchi tolalar boshlanadi. Bu tolalar orqa miyaning yon shoxlaridagi 

yadrolarga  borib,  so`ngra  simpatik  zanjir  tugunlaridagi  neyritga  intiladi  (preganglionar  tolalar). 

Simpatik  tugunlarda  effektor  neyronlar  joylashib,  ularning  aksonlari  postganglionar  tola  sifatida, 

miyelin pardasini yo`qotgan effektorlar holida qon tomirlar devorida tugaydi. Nerv tolalarining oxirgi 

shoxchalari tomirlarning silliq mushak hujayralarida tugaydi. Arteriya va venadagi effektorlar bir xil 

tuzilishga ega. Qon tomirlar bo’ylab, ayniqsa katta tomirlarda, alohida joylashgan nerv hujayralarini 

va katta bo’lmagan simpatik tugunlarni uchratish mumkin.