Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Kapillyarlar  klassifikatsiyasi.  Kapillyarlar  devorining  tuzilishi  ular  joylashgan  a’zoning 

xususiyatlariga  mos  kelib,  uning  faoliyatini  aks  ettiradi.  Ultramikroskopik  tuzilishga  ko’ra 

kapillyarlarning  quyidagi  turlari  farq  qilinadi 

(128-rasmga q.): birinchi tip yaxlit endoteliy va 

---

 

209 

uzluksiz  bazal  membranadan  tashkil  topgan  kapillyarlar  (terida,  mushak  va  nerv  sistemasida); 

ikkinchi tip kapillyarlar devori kichkina teshikchalar (fenestrlar) tutgan endoteliydan va uzluksiz bazal 

membranadan  tuzilgan.  Bunday  kapillyarlar  ichak  vorsinkalarida,  endokrin  bezlarda  va  buyrak 

koptokchalarida joylashgan; uchinchi tip kapillyarlarning endoteliysi ilma-teshik, bazal membranasi 

esa uzuq-yuluq bo’ladi. Bunday kapillyarlar sinusoid kapillyarlar deyiladi. Suyak ko’migi, taloq va 

ba’zi endokrin bezlar kapillyarlari shu tipga kiradi. Sinusoid  kapillyarlarining alohida bir turi jigar 

bo’lakchalarining sinusoid tomirlari bo’lib, ularda bazal membrana bo’lmaydi. 

 

Jigar  sinusoidlarining  devori  faqat  ilma-teshik  endoteliydan  va  ular  orasida  joylashgan 

yulduzsimon makrofaglardan (Kupfer hujayralaridan) iborat. 

 

Kapillyarlarning  funksional  ahamiyati  juda  katta:  katta  qon  aylanish  doirasida  qon  bilan 

to’qimalar orasidagi barcha almashinuv jarayonlari, kichik qon aylanish doirasida esa, qon bilan havo 

o’rtasidagi  gaz  almashinuvi  kapillyarlar  orqali  sodir  bo’ladi.  Kapillyarlar  devorini  o’ta  yupqaligi 

to’qimalar bilan tutashgan umumiy yuzaning, juda ham katta (6000 m

2

 dan ortiq bo’lganligi, ularda 

qonning sekin oqishi (0,5 mm/s) va qon bosimining past (20–30 mm simob ustuni) ekanligi modda 

va gaz almashinuvi uchun qulay sharoit yaratadi. 

 

Kapillyarlar  devori  uni  o’rab  turgan  biriktiruvchi  to’qima  bilan  funksional  va  morfologik 

jihatdan yaqindan aloqada bo’ladi. Bazal membrananing va tomirni o’rab turgan biriktiruvchi to’qima 

asosiy moddasining holatini o’zgarishi kapillyarning o’tkazuvchanligiga darhol ta’sir qiladi. Bu esa 

organizmning fiziologik va patologik holatlarida muhim ahamiyatga ega. Moddalarning kapillyarlar 

devori  orqali  sizib  o’tish  mexanizmi  hali  to’la  o’rganilmagan.  Bu  mexanizmlardan  biri 

mikropinotsitoz  hodisasidir.  Endoteliy  hujayralarining  plazmolemmasidagi  mikroteshiklar  ham 

moddalarni o’tkazishi mumkin, degan fikrlar bor. 

 

Har xil fiziologik va patologik sharoitlarda kapillyarlar bo’shlig’ining o’zgarishi ko’p jihatdan 

ulardagi qon bosimiga, arteriola va mayda venalar devorida silliq mushak hujayralarining tonusiga, 

prekapillyar sfinkterlarga hamda arteriolo-venulyar anastomozlar va peritsitlar holatiga bog’liq.