Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н


PARDALI LABIRINTNING VESTIBULYAR QISMI



Download 18,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet184/315
Sana12.09.2021
Hajmi18,63 Mb.
#172604
1   ...   180   181   182   183   184   185   186   187   ...   315
Bog'liq
Gistologiya Zufarov K. 2005(1)

 

PARDALI LABIRINTNING VESTIBULYAR QISMI 

Muvozanat organi yumaloq qopcha va bachadonda joylashgan ikkita eshituv dog’i va yarim aylana 

kanalchalarining ampulala-rida joylashgan uchta eshituv qirralari (tojlar) dap tashkil topgan. 

Faqat shu joylardagina sezuv hujayralari joylashib, ular dahliz nervining tarmoqlari bilap sinapslar 

hosil kiladi. Parda xaltachalari va  yarim aylana  kanalchalarning qolgan barcha qismlarining devori 

ancha oddiy tuzilgan; ularning aso-sini zich biriktiruvchi to’qima, bazal membrana va zpitslial qoplam 

tashkil  qiladi.  Biriktiruvchi  to’qima  kollagen  tolala-rining  zich  tutamlaridan  iborat  bo’lib,  bunday 

tolalar parda-ni suyak usti pardasi bilan ham tutashtiradi. Tolalar orasnda-gi katakchalarda perilimfa 

oqadi. Bu biriktiruvchi to’qimali parda ustida shishasimon bazal membrana yotadi. Bazal membra-na 

bir qavatli  yassi epiteliy  bilan  qoplangan. Biriktiruvchi to’qima pardaning suyakka qaragan tashqi 

yuzasi esa yassi endote-liysimon hujayralar bilan qoplangan. 

Eshituv qirralari (cristae amullaris). Ampulalarda ichki bur-malar joylashib, ularda sezuvchi epiteliy 

yotadi. Bu epiteliy ikki, hatto uch qatorli bo’lib ko’rinadi (122-rasm). Bu erda ikki xil hujayralar  - 

tayanch va sezuvchi hujayralar bo’ladi. Tayanch hujayralarning (epitheliocyti sustentantes) tub qismi 

keng bo’lib, shu erda to’q bo’yaluvchi yadro tutadi. Hujayralarning asosi bazal membranada yotadi, 

cho’ziq  tanasi  esa  epiteliyning  yuzasigacha  etadi.  Bu  hujayralarning  tcitoplazmasida  tayanch 

fibrillalar,  ko’pgina  mitoxondriyalar  va  hujayra  cho’qqisida  juda  ko’p  ingichka  tcitoplazmatik 

mikrovorsinkalar bo’ladi. 

Sezuvchi tukli yoki retceptor hujayralar (cellulae 

sensoriae  pilosae)  ko’zachalar  va  tcilindr 




 

198 


shaklida bo’-lib, ularning tolachalarga boy cho’qqilari bevosita labirint bo’shlig’iga qaragan. Ular o’z 

shakllari bo’yicha ikki tipga bo’li-nadi. 

 

122- rasm. Eshituv qirrasining tuzilishsh (sxema). 



1 - chegara gumbazgning dnrildsq moddasi; 2 -•-tuklar; 3 - sezuvchi tukli hujayralar; 4 - nerv 

oxirlari: 

s

.-mag’izli nerv tolalarn; 6- tayanch xun

zpiteliysi; 8 -bazal mechbrana ( Kol’-merchan). 

Birinchi tipdagi hujayra-larning tubi keng, yumaloq bo’lib, bu ularga ko’zasimon shaklni beradi. Nerv 

oxirla-ri  ularning  atrofida  kosa  shaklida  g’ilof  hosil  qiladi.  Bu  o’ziga  xos  sinapsdir.  Re-tceptor 

hujayralarning yaxshi ifodalangan qobiqlari bo’-lib, ularning tashqi yuzasi kutikulaga ega. Bundan 

uzun-ligi  40  mkm  ga  yaqin  o’zaro  yopishgan,  harakatsiz  60-80  ta  tukchalar  va  yagona  harakat-

lantiruvchi tuk - kinotciliya chiqadi. Har bir tukchada 9 ta periferik va ikkita marka-ziy ipcha bo’ladi. 

Ipchalar  hujayra  tcitoplazmasidagi  bazal  tanachadan  boshlanadi.  Bu  hujayralar  tcitoplazma-sida 

mitoxondriyalar, keng tcisternalar hosil qiluvchi endoplazmatik to’r kuzati-ladi. 

Ikkinchi tipdagi hujay-ralar tcilindr shaklida bo’-lib, o’z tuzilishi bo’yicha bi-rinchi tipdagi hujayralar-

dan  unchalik  farq  qilmasa-da,  unda  nerv  oxirlari  kam-roq.  Retceptor  hujayralar-ning  sinapslari 

sohasida atcetilxolinesterazaning ak-tivligi juda yuqori bo’lib, bu eshituv qirralari va dog’-larida nerv 

impul’slarini  o’tkazish  atcetilxolin  media-tori  yordamida  amalga  oshi-rilishidan  darak  beradi. 

CHegaralovchi  gumbaz  (cupula  gielatinosa)  deb  ataluvchi  maxsus  dirildoq  tiniq  tana  kalpoqsimon 

holatda eshituv qirrasining yuzasida joylashadi. O’ning uzunligi 1 mm bo’lib, cho’qqisi ampulaning 

ichki yuzasigacha etadi. Gumbaz moddasida retceptor hujayralarning tuklari yotadi. 

Eshituv  qirralarining  funktcional  ahamiyati  shundan  iborat-ki,  boshning  harakatida  yoki  butun 

tananing tezlanuvchi aylani-SHida chegaralovchi gumbaz o’z holatini engil o’zgartiradi. Endo-limfa 



 

199 


harakati ta’sirida tebranib, bu gumbaz tukli hujayra- 

 

123-rasm. Eshituv dsg’ining tuzil;shsh (:xema). 



I -tayanch hujaPraler; '_'- tukli ^ujayozler; a-tukltr: 3- ner i o\ipiiDi: I - Mlpu li nerv To.

T

>acii; 5 - 



dprild')q^otelig mechbrena: 6 - ot^l^tllr; 7-bazal mechZrene; 3 - qon 

tomnr (Kal’myordan). 

larni qitiqlaydi. Bularning qo’zg’alishi esa tana holati va ko’z mushaklari harakatini tartibga soluvchi 

tegishli mushaklarning reflektor javobini yuzaga keltiradi. 

Eshituv dsg’lari '(macula sacculi et masula utericuli). Eishtuv deg’la-ri eshituv qirralariga o’xshash 

tuzilishga  ega. Ularda ham ikki turli:  sezuvchi tukln (retceptor) va tayanch hu-jayralar joylashgan. 

Tayanch hujayralar yuqorida ko’rsatilgan tuzi-lishga ega. Sezuvchi hujayralar aynan yuqoridagidek 

ikki  tipga  bo’li-nadi  (123-rasm).  Bu  hujayralar  ham  zshituv  kirrasidagi  hujayralar  tipida  tuzilgan. 

Ammo  sezuvchi  tukli  hujayralarning  tukchalari  bu  erda  birmuncha  kaltaroqdir.  Eshituv  dog’lari 

epiteliysininr  yuzasi  maxsus  ingichka  tolali  dirildoq  membrana  bilan  qoplanib,  unda  kal’tciy 

karbonatdan ibzrat kristallar - otolitlar yoki etato-koniylar (statoconiae) joylashadi. Otolit myombrana 

(membrana  stata-coniorum)  ichiga  sezuvchi  hujayralarning  tuklari  botib  kiradi.  Ogolitlar  boshning 

turli harakatlarida qo’zg’alib, sezuzchi hujayra-larning tuklarini siljitadi  va  ularni qitiqlaydi. Tukli 

hujay-ralarning qitiqlanishi bu erdagi fermentlar akt^vligining oshishi yoki kamayishiga olib keladi. 

Sinapslardzn  qo’zg’alish  vesgibulyar  nerv  orqali  analizatorning  tegishli  markaziy  kismlariga 

uzatiladi. 

Bachadonchaning  eshituv  dog’i  tana  holatining  fazodagi  o’zga-rishi  bilan  bog’litc  bo’lgan 

ta’sirotlarni  qabul  qiladi.  YUma-loq  qopchaning  eshituv  dog’i,  bundan  tashqari,  vibratcion  tebra-

nishlarni ham qabul qiladn. 

HID BILISH ORGANI 

Hid  bilish  organinnng  (organum  olfactus)  taraqqiyoti  ko’z  qadahining  taraqqiyotiga  o’xshab,  nerv 

sistemasi  bilan  uzviy  bog’liqdir.  Hid  bilish  organining  kurtaklari  nerv  plastinkasi-ning  oldingi 

chekkasida  bir"juft  hidlov  chuqurchalari  shaklida  bo’ladi.  Bu  kurtaklar  yuqorigi  va  o’rta  burun 

chig’anoqlariga  to-mon  siljiydi.  Hidlov  chuqurchasining  elementlari  embrion  ta-raqqiyotining  4-

oyiga kelib neyroglial va neyrosensor (hidlov) hujayralarga aylanadi. 

Hid  bilish  organining  tuzilishi.  Hid  bilish  organining  se-zuvchi  yuzasi  burun  bo’shlig’ining  shilliq 

pardasida joylashgan. Ma’lumki, burun bo’shlig’ida uch qism: dahliz, respirator va hidlov qismlari 

farq qilinadi.. 

Hidlov  qism  burun  bo’shlig’ining  eng  yuqori  bo’limlarinn,  ya’ni  yuqori  chig’anoqni,  o’rta 

chig’anoqning yuqori qismini, burun to’sig’ining yuqori va orqa bo’limlarini egallaydi. Hidlov soha-

sining shilliq pardasi silliq yuzaga ega- bo’lib, respirator qismdan sarg’imtir tusi bilan ajralib turadi. 



 

200 


U epiteliysi-mon va xususiy qavatlardan iborat. 

Hidlov  sohasida  epiteliysimon  qoplam  (hidlov  epiteliysi)  baland  (60-90  mkm)  bo’lib,  ko’p  qatorli 

tcilindr shakliga ega. Bu qoplam ikki xil hujayra: tayanch va sezuvchi hidlov (n e y r o s e n s o r) 

hujayralaridan iborat (124-rasm). Ular xususiy biriktiruvchi to’qimali qavatdan bazal membrana bilan 

ajralib turadi. 


Download 18,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   180   181   182   183   184   185   186   187   ...   315




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish