M. M. Niyazaliyeva

3.3. Shifo beruvchi mato 
 
 
Invista  kompaniyasi  DuPont  innovatsion  to`qimachilik  dasturlarini  ishlab 
chiqadi.  Innovatsiya  -  bu  kompaniyaning  eng  muhim  va  kapitalni  talab  qiladigan 
yo`nalishi, inson  tanasini  parvarish  qilish  uchun  ich  kiyimlar  va  korsetlar  (iplarni 
mikroskapulyatsiyasi)  loyihasini  amalga  oshirishdir.  Aslida,  har  qanday  narsani 
ipiga  mikroskapulyatsiya  qilish  mumkin  -  aloe  vera  yoki  chitosan  suv  o`tlari 
ekstrakti,  yalpiz,  mentol,  antibakterial  moddalar,  kumush  elementlar  -  istalgan 
iste’mol  xususiyatlariga  erishish  mumkin.  Bu  nafaqat  qulaylik  va  gigiena,  balki 
davolanish  bilan  bog`liq  -  davolovchi  moddalar,  masalan,  insulin,  shuningdek, 
mikrokapsulatsiya  vositalariga  aylanishi  mumkin.  Ta’sir  natijasi  muhim,  chunki 
mato  yoki  matoning  kvadrat  santimetriga  millionga  yaqin  mikrokapsulalar 
joylashtirilgan;  o`rta  o`lchamdagi  buyumlar  bo`yicha  besh  milliardgacha 
mikrokapsulalar  joylashishi  mumkin.  Shu  bilan  birga,  an’anaviy  to`qimachilik 
texnologiyalari  jiddiy  o`zgarishlarga  duch  kelmaydi:  bo`yash  jarayonida  ishlov 
berish,  stabilizator  bilan  mahkamlash,  plyusli  molga  mashinalari  yordamida 
o`lchash. Nanotexnologiyalarga asoslangan dastur ishlab chiqilmoqda  - marketing 

---

72 
 
rivojlanishi  bosqichida  hozirgi  vaqtda  termoregulyatsiyalangan  tolalar  ishlab 
chiqarildi, ishlab chiqarishda o`zlashtirildi va. Tactel Estrela va Tactel Hyperbright 
iplari bozorda mavjud bo`lib, to`qimalarni noyob optik effektlar bilan ta’minlaydi. 
Boshqa loyihalar  ham  bor. Shu bilan birga, kompaniya  olimlari va  mutaxassislari 
tikuvchilik  texnologiyasini  e’tiborsiz  qoldirmadilar.  Xususan,  Garment 
Engineering  innovatsiyasi  asosida  gavdani  skanerlash  g`oyasi,  ya’ni  mijozning 
yoki  buyurtmachining  tanasini  skanerlash,  keyinchalik  qurilgan  uch  o`lchovli 
kiyim  modelini  (3D)  ikki  o`lchovli  andozalarni  joylashmalariga  o`tkazish  orqali 
amalga oshiriladi. Yangilikning mohiyati shundaki, bu g`oya statik  rejimda emas, 
balki  dinamik  ravishda  -  tananing  haqiqiy  harakati  atrof-muhit  sharoitida  amalga 
oshirilgan.  Natijada,  operator  tayyor  modelni  oladi  –  chok  haqi  va  bo`shliqlar 
mavjud. Ushbu usulning marketing imkoniyatlari to`g`risida hatto ish kunida 1000 
kishiga  tayyor  sxemalarni  olish  imkoniyati  mavjudligi  ham  isbotlanadi.  Albatta, 
buning  uchun  bir  qator  nou-xau  (yangi  g`oyalar)  va  yuqori  quvvatli  dasturlar 
ta’minlanadi.  Yakka  kiyim  tikish,  pardozlash  va  tayyor  kiyimlarni  etkazish 
sohasida  kutilgan  inqilobdan  tashqari,  Garment  Engineering  kompaniyasi 
antropometrik  o`lchovlar  va  ommaviy  ishlab  chiqarilgan  mahsulotlar  uchun 
namunaviy  ma’lumotlar  bazasini  takomillashtirish  uchun  mutlaqo  yangi 
imkoniyatlarni  ochib  beradi.  Shunday  qilib,  Invista  mutaxassislari  ustuvorlik 
DuPont-ga berilgan uch o`lchovli kiyim dizayni amaliyotiga kirib keldilar. 
Nima uchun tibbiyot xodimlari oq liboslar kiyadilar? 
Tibbiy  oq  xalatning  asl  nusxalari  turli-tumanligiga  qaramay,  tadqiqotchilar 
tibbiyot ramziga aylangan ushbu kiyimni birinchi marta kim kiyganligi haqida bitta 
kelishuvga kela olishmaydi. 
Qiyinchilikda  yordam  berish  ramzi.  XIX  asrning  ikkinchi  yarmigacha 
jarrohlar  xalatni  umuman  kiymaganlar.  Buning  o`rniga  fartuk,  ba’zan  esa 
yengliklar, u  ham  bo`lsa  faqat  jiddiy  operatsiyalar  vaqtida  kiyganlar.  Niqoblar  va 
bosh kiyimlar yo`q edi. Bundan tashqari, shifokorlar, uzoq yillardan beri ish kiyimi 
bo`lgan  hamshiralardan  farqli  o`laroq,  maxsus  kiyim  kiymagan.  Mehr-shavqat 
hamshiralarini  “Masihning  kelinlari”  deb  atashardi:  shifoxonalar  va  gospitallar 

---

73 
 
o`rta  asrlarda  yo`q  edi,  shuning  uchun  tibbiy  yordamga  muhtoj  kishilar 
monastirlarda  statsionar  ravishda  davolanishgan.  Monastir  kasalxonalari  shavqat 
hamshiralarining an’anaviy liboslari – uzun to`q rangli ko`ylak va oq fartuk bilan 
oq  ro`mol  bo`lgan.  Oq  rang–  qutqaruvchining  ramzi,  shifokorlarning  oq  xalati  – 
qiyinchilikda yordam berish ramzidir. 
Faqatgina 1860-yillarda ingliz shifokor-gigiyenisti Jozef Lister antiseptiklar 
nazariyasini  ishlab  chiqdi  va  undan  keyin  tibbiy  liboslar  tarixi  boshlandi.  Sekin-
asta  fartuklar  va  niqoblar,  garchi  har  doim  ham  oq  bo`lmasa-da,  paydo  bo`lishi 
boshlandi.  Ehtimol  birinchi  bo`lib  doimiy  amaliyotga  oq  xalatlar  1870-yilda 
Frantsuz-Prussiya urushi paytida nemislar tomonidan kiritilgan. XX asr boshlarida 
jarrohlikda oq fartuklar, qalpoqchalar va niqoblardan foydalanish allaqachon keng 
tarqalgan  edi.  Ammo  1918  yilda  o`n  millionlab  insonlarning  hayotini  olib  ketgan 
insoniyat  uchun  qotil  ispanka  umumjahon  epidemiyasidan  so`ng,  xalat  va 
qalpoqchalarni  kiyish  nafaqat  jarrohlar  orasida,  balki  boshqa  mutaxassisliklar 
shifokorlari orasida ham keng tarqalgan. 
Bemor  va  shifokorlar  nimani  afzal  ko`radilar?  Londondagi  Royal  Free 
gospitalida  olib  borilgan  tadqiqotlar  shuni  ko`rsatdiki,  bemorlarning  ko`pchiligi 
shifokorlarni  oq  liboslarda  ko`rishni  afzal  ko`rishadi,  lekin  shifokorlar  ularni 
o`zlari  kiyishni  xohlamaydilar.  Bemorlarning  oq  halatni  yoqlashlariga  asosiy 
sabab:  oq  ko`ylaklar  uzoq  masofadan  shifokorni  ko`rishga  yordam  beradi. 
Britaniya  shifokorlarining  “qarshi”  bo`lishining  asosiy  sababi:  kiyim  odatda 
infektsiyalarni  tashuvchisi  bo`lishidadir.  Ayni  paytda  tibbiyot  xodimlari  uchun 
kiyim-kechaklarning  ahamiyati  maxsus  asboblaridan  kam  emas.  U  qulay, 
funktsional,  hurmatga  sazovor  bo`lishi  kerak.  U  shifokorlarning  ta’kidlashicha, 
davolanish  jarayoniga  ijobiy  ta’sir  ko`rsatadi,  shifokorning  ishonchini  va 
bemorning  ilhomlantiruvchi  e’tiqodini  oshiradi.  Doktorlarning  so`rovnomasiga 
ko`ra,  sakkizta  shifokorning  faqat  bittasi  oq  libosni  muttasil  kiyish  kerak  deb 
hisoblaydi. O`nta shifokordan yettitasi ishonch bilan bunday qilmaslik kerakligini 
qayd  etadi,  chunki  xalat  orqali  infektsiyani  yuqtirish  mumkin.  O`ntadan  oltitasi, 
shuningdek, oq xalatlarda issiq va noqulay deb hisoblaydilar. 

---

74 
 
Hozirda qanday? 
Bugungi  kunda  tibbiy  muassasalarning  koridorlarida  tez-tez  odatiy  tibbiy 
kostyumlar va original liboslarda shifokorlarni uchratish mumkin. 
Vrachlarning  oq  liboslari  asta-sekin  o`z  pozitsiyalarini  yorqin  ranglar  va 
zamonaviy  uslublarga  berib  qo`ymoqda.  Dastlab,  kostyum  va  shimlardan  tashkil 
topgan jarrohlik kostyumi jarrohlar, hamshiralar va operatsiya oldidan sterilizatsiya 
qiladigan  boshqa  xodimlar  uchun  mo`ljallangan.  Keyinchalik  bunday  tibbiy 
kiyimlar operatsiya xonasidan tashqariga chiqdi va barcha tibbiyot muassasalariga 
tarqaldi. 
Shifokorlar kiyimiga – maxsus talablar: 
U ergonomik, qon shimmaydigan, antistatik, bakteritsid va shunga o`xshash 
bo`lishi  kerak.   Kasalxona  ichidagi  infektsiyalardan  himoya  qilinishi,  oson 
dezinfektsiya  qilinishi  kerak,  amaliy  qulay  va  albatta  bemorning  ahvoliga  putur 
yetkazmasligi va uni kiyish yoqimli bo`lishi hamda zamonaviy ham bo`lishi kerak. 
Oxirgi  yangilik  –  qon  va  suvga  chidamli  shimdirilgan  mato.  Qon  xalatga 
singmaydi,  balki  pastga  oqib  tushadi.  Agar  qon  xalatga  sachrasa,  uni  faqat  sovuq 
suv  bilan  yuvib  tashlash  kifoya.  Butun  dunyo  paxta  va  poliesternni  o`zida 
mujassamlagan  aralash  matolarga o`tib  oldi. Aralash  mato  ko`p  afzalliklarga  ega: 
ular gigroskopik, paxta kabi, ular ham “nafas oladilar”, lekin ular kamroq kirishadi 
va  yuvganda  o`zgarmaydi.  Afsuski,  tez  orada  klassik  steril  oq  rangli  tibbiy  xalat 
tarixga  aylanadi.  Uning  o`rniga  amaliy  qulay  bo`lgan  ko`k  binafsharang,  apel`sin 
rang,  yashil  va  boshqa  ranglarda  maxsus  tibbiyot  hodimlari  kiyimlari  ishlab 
chiqarilmoqda. 
Tibbiyot  xodimlari  maxsus  kiyimlari  uchun  tavsiya  qilanadigan  matolardan 
biri  TISI  matosi.  TISI  matosi  -  bu  tabiiy  paxta  tolasidan  tayyorlangan  yangi 
zamonaviy  mato  bo`lib,  u  o`zining  xarakteristikalari  va  xususiyatlari  bilan  bo`z, 
satinga yaqin turadi. TISI matosi 135g.m.2 zichlikka va eni 220smga teng. TISI - 1 
kv.smga  50  dan  60  ga  qadar  iplarni  o`z  ichiga  olishi,  chidamliligi  jihatidan 
iplarning  kuchi  va  dekorativ  xususiyatlarini  kamaytirmasdan  300  martadan  ortiq 
yuvilganda  ham      sifatlar  ko`rsatkichlarini  yo`qotmaydi.  Yuqori  sifatli  TISI 

---

75 
 
matolari  boshqa  to`qimachilik  matkriallaridan  faqat  poplinga  nisbatan  45-55  foiz 
qimmatroq,  lekin  ular  JAKKARD  gazlamadan  ko`ra  bir  necha  marta  arzonligi 
ma’lum.  TISI  namlikni  osongina  singdiradi.  Shu  bilan  unda  quruqlik  kshrinishi 
saqlanib  qoladi,  barcha  paxta  matolarida  bo`lgani  kabi  u  havo  o`tkazuvchan  juda 
qulay  material hamdir. TISI  matolari tananing va xonaning haroratiga  moslashish 
qobiliyatiga  ega.  Qish  oylarida  isitadi  va  yozda  salqin  ushlaydi.  TISI  matolari 
allergiya chaqirmaydi,  chang saqlamaydi. TISI  matolaridagi naqshlarning aniqligi 
ravshanligi  to`quv  iplarining  chastotasiga  bevosita  bog`liq.  TISI  matolarini 
yuvgandan  keyin  dazmollashning  hojati  yo`q.  Buning  ustiga  matoda  chuqur 
burmalar  hosil  bo`lmaydi.  TISI  tayyorlash  jarayonida  mukammal  yuvilib 
dazmollanadi.  TISI  matolari  statik  elektrlashmaydi.  TISI  tibbiyot  sohasidan 
tashqari mehmonxona biznesida, oziq-ovqat sanoatida ham keng qo`llaniladi.