Б. Ш. Ризаев,Б. Б. Хасанов муҳандислик геологияси

8.2. Ер ости сувларининг оқим сарфи.
Ер ости сувлари гидростатик босим таъсири остида
юқори босимли нуқтадан (юқорирок сатҳдан) кам
босимли нуқтага (пастроқ сатҳга) томон ҳаракатланади,
бунда ер ости сувлари нормал фильтрланади. Сувли
қатламнинг кундаланг кесимидан вақт бирлигида оқиб
ўтаётган сув миқдори оқим сарфи деб аталади ва Q билан
белгиланади. Грунт сувларининг оқим сарфини аниқлаш
анча мураккаб бўлиб, уларни аниқлаш усуллари махсус
қўлланмаларда 
келтирилгандир. Сувли 
қатламнинг
горизонтал ва қия ҳоллари учун сув сарфининг қандай
ҳисобланишини кўриб чиқамиз (7.12. расм).
Оқим қалинлиги (h) ўзгармайди. Сувнинг текис
юзасидаги оқим сарфини чизиқли қонун фильтрланиши
асосида аниқлаш мумкин:
Q қ K
Ф
B
× h
l
H
H
2
1
-
; (7.5)
7.12-расм. Грунт сувлари о=
имининг
сарфини хисоблаш схемаси:
I ва II - сув ытказмайдиган =атламнинг
горизонтал вазияти; III - =ия вазияти

---

Бу ерда: B- оқим кенглиги; H
1
, H
2
- кесим, 1, 2 - кесимлардаги сувли горизонт қалинлиги (ҳисоб
ана шунга нисбатан қилинади); l - кесимлар орасидаги масофа.
Табиий шароитда кўп учрайдиган ҳолатлардан бири грунт суви оқим қалинлигининг
ўзгарувчанлигидир. Чизма II (7.41 расм) да ана шу ҳолатлар кўрсатилган (горизонтал сув
ўтказмайдиган қаватда). Оқим сарфи қуйидаги Дюпюи тенгламаси асосида ҳисобланади:
Q қ K
Ф
B
× h
l
h
h
2
2
2
2
1
-
; (7.6)
Сув ўтказмайдиган қатлам қия бўлганда эса (чизма III) ҳисоблашда қўшимча горизонтал юза 0-
0 ўтказилади.
J
ур
қ
l
H
H
2
1
-
ва h
ур
қ
l
h
h
2
2
2
2
1
-
(7.7)
Оқим сарфи формуласи қуйидаги кўринишни олади.
Q қ K
Ф
B
× h
l
h
h
H
H
2
)
)(
(
2
1
2
1
-
-
(7.8)
Агар оқим сарфи Q оқим кенглиги B га тақсим килинса, унда солиштирма сарфи q қ Q/B
чикади.