58
хос умумий меҳнат доктринаси, ишлаб чиқаришнинг такрорийлигига алоҳида урғу
берилиши катта ютўқ ҳисобланади.
Капитал ва унинг икки қисмга ажратилиши (асосий ва айланма), такрор ишлаб
чиқариш, эркин соҳибкорлик тўғрисидаги ғоялар, жамиятнинг синфларга ажратилиши
иқтисодий таълимотларнинг ривожида кейинги муҳим қадамдир. Ҳозирги замон тили
билан айтганда, физиократлар соф бозор муносабатларининг унсурларини асосан тўғри
ҳал этиб бердилар. Меҳнат билан бирга ернинг бойлик асоси деб қабул қилинишида давр
таъсири кучлидир. Чунки мамлакатдаги асосий синф деҳқонлар бўлиб, асосий бойлик
қишлоқ хўжалигида яратилаѐтган эди.
Қишлоқ хўжалигини ривожлантириш учун эркин бозор муносабатларига ўтиш ва
айниқса деҳқонларни турли-туман солиқ ва йиғимлардан озод қилиш зарурлиги, ягона
солиқ тизимига ўтиш кераклиги тўғрисидаги фикр ниҳоятда қимматлидир. Собиқ,
СССРда янги иқтисодий сиѐсатда бу усул қўл келган. Чунки, ҳар бир соҳибкор ва
тадбиркор
шахсий
манфаатдорлик
бўлган
тақдирдагина
ишлаб
чиқаришни
ривожлантиришга интилади (Россияда ҳам 13 солиқ).
Такрор ишлаб чиқариш ва реализация жараѐни узлуксиз давом этиши, халқ
хўжалиги тармоқларининг маълум пропорцияларини сақлаган ҳолда рўй бериши
мумкинлиги аниқлаб берилди. Ф.Кенэ мисолида уч сектор ўртасидаги муносабатлар
келтирилган.
Амалда, айниқса ҳозирги даврда эса бу секторлар миқдори хийла кўп бўлиб, улар
ўртасидаги алоқалар Нобель мукофоти лауреати В.Леонтьевнинг «харажатлар - чиқариш»
тизимида N та тармоқ учун ишлаб чиқилган. Кўриниб турибдики, бу ғоянинг куртаклари
физиократларнинг асарларида кўринган. Ҳозирги даврда буни тармоқлараро баланс деб
юритилади ва у макроэкономик таҳлилда ва умуман иқтисодиѐтда муҳим аҳамиятга
эгадир. Ўша пайтда бўлажак иқтисодий моделларнинг асослари вужудга келган эди. Бу
ғоя классик иқтисодий мактаб таълимоти занжирининг муҳим ажралмас қисми сифатида
муҳим ўринни эгаллайди
Шу билан бирга ҳозирги замон иқтисодий таълимотлари нуқтаи назаридан
физиократизм ғоялари ўз аҳамиятини тезда йўқотди ва ўткинчи ҳарактерга эга бўлди,
чунки жаҳондаги ижтимоий ва иқтисодий ҳаѐтдаги ўзгаришлар нисбатан мукаммал
ғоялар ишлаб чиқилиши зарурлигини тақозо этди ва бу амалда рўй берди. Айниқса
бойликнинг асоси (соф маҳсулот) фақат қишлоқ хўжалиги соҳаси билан чамбарчас
боғлиқ қилиб чеклаб қўйилганлиги тўғрисидаги хато тез намоѐн бўлиб қолди, саноат
инқилоби натижасида рўй берган ўзгаришлар туфайли физиократизм ғоялари
унутилаѐзди. Бу ҳолат иқтисодиѐт осмонидаги ѐрқин юлдузнинг сўнишини эслатади.
Do'stlaringiz bilan baham: