R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

43-rasm. Tok tuplariga Rizamat Musamuhamedov usulida  
shakl berish.
Tok kesish – asosiy agrotexnika usullardan biri hisoblanadi. 
Tok tuplarini har yili kesib turish orqali uning o‘sishi, hosil beri-
shi, novdalardagi qutblilik, tegishli shakl berish kabi ishlar tar-
tibga solinadi. Agar tok kesib turilmasa bir yillik novdalarning 
asosan uchki kurtaklari rivojlanib (qutblilik) tokning ko‘p yillik 
qismlari uzayib ketadi, pastki qismi yalang‘ochlanadi, novdalar 
ingichkalanib sust o‘sadi, uzum boshlari va g‘ujumlari maydala-
shadi, tekis pishib yetilmaydi. Keyinchalik bu xususiyatlar yana-
da kuchayib, tok yovvoyi lashgan ko‘rinishga ega bo‘ladi (A. Riba-
kov, S. Ostrouxova, 1969).
Shuning uchun tok kesishdan asosiy maqsad uzoq yillar mo-
baynida uni tashqi muhit sharoitlariga moslashtirish, yuqori va 
sifatli hosil yetishtirishda mexanizatsiyadan samarali foydala-

---

146
nish, kasallik va zararkunandalarga qarshi kurashishga imkon 
beradigan shaklga solish hamda uni saqlab qolishdir.
Tok kesishda har yili novdalarning zanglar va bir yillik 
ma’lum qismi olib tashlanib, qolganlari qisqartiriladi. Novda-
lar kalta va uzun kesilishi mumkin. Kalta kesishda 4–5 taga-
cha, o‘rta kesishda 6–10 ta, uzun kesishda 15–20 tagacha kurtak 
qoldiriladi. hosil zvenosini shakllantirishda aralash kesish usuli 
qo‘llaniladi.
O‘zbekiston sharoitida o‘stiriladigan tok tuplari qaysi usul-
da kesilmasin, uning yer ustki qismi va ildiz tizimi o‘rtasidagi 
muvozanatning buzilmasligiga e’tibor berish lozim (bunda 
xomtok, bachkilarni olib tashlash ham ta’sir ko‘rsatadi). De-
mak, tok ke sishda hamda xomtok vaqtida tok tupida faqat ke-
rakli miqdordagi novdalarni saqlab qolish muhim hisoblanadi. 
To‘liq hosilga kirgan davrida kesish orqali berilgan shaklni 
saqlash, kelgusi yili hosil uchun zarur qismlarini shakllantirish 
va qoldiriladigan kurtaklar soni (nagruzka)ni saqlash; qarish 
davrida esa tok o‘sish kuchini va hosildorlikni saqlab qolishga 
qaratilgan bo‘ladi.