R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

Hosilli novdalar – bulturgi novdalardan o‘sib chiqqan bir 
yillik pishib yetilgan novdalar. Odatda xo‘raki novdalar 8–16, 

---

142
hatto 20 tagacha, vinobop navlarda esa 6–12 ko‘z qoldirib kesi-
ladi. Kelgusi yil ulardan yana hosilli va hosilsiz novdalar rivoj-
lanadi.
Novdacha (kalta novda) – 3 ta ko‘z qoldirilib, kalta kesiladi-
gan bir yillik novda. Kelgusi yili ulardan rivojlangan hosilli va 
o‘rinbosar novdachalardan iborat meva zvenosini shakllantirish 
mumkin.
Tana va zang tok tupining asosiy tayanchi hisoblanadi. Tok-
ka shakl berishning bir qancha usullari mavjud: kallakli, kosa-
simon, bir va ikki yelkali (tomonli) Gyuyo, ko‘p zangli (qo‘lli) 
yelpig‘ichsimon, yarim yelpig‘ichsimon, tik va yotiq kardon, ba-
land shtakali va h.k.
Tok tuplariga qulay va kerakli shakl berishda quyidagilar-
dan kelib chiqish lozim: tanlangan shakl tok navining bio-
logik xususiyatlariga, o‘sish kuchiga, o‘stirish usullariga, 
yorug‘lik va issiqlikdan unumli foydalanishga, noqulay iqlim 
sharoitlariga, kuzgi, qishgi, bahorgi sovuqlar ta’siriga, parva-
rish ishlarini qulaylashtirish va boshqa talablarga javob beri-
shi lozim.
O‘zbekiston sharoitida tok, asosan, qishda ko‘milishi sa babli 
unga tanasiz, ko‘p zangli, yelpig‘ichsimon shakl beriladi. Tok 
ko‘milmaydigan janubiy rayonlarda baland tanali (80 sm va un-
dan ko‘p) qilib shakl berish mumkin.
Yelpig‘ichsimon shakl berish-
da har bir tok tupida 4–6 ta zang 
shakllantiriladi. har bir zangda 
2–3 va undan ortiq hosil zvenosi 
bo‘lishi mumkin.
Turli sabablar bilan shikast-
langan zanglarni almashti-
rish (yan gilash) maqsadida tok 
tup asosi (kundasi)dan yaxshi 
rivojlangan novda o‘rinbosar 
novda shaklida (4–6 ko‘z) qo‘li 
qoldiriladi. Bunday shakl beril-