R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

Ishni bajarish tartibi: O‘zbekistonda tavsiya etilgan tok 
butalarini joylashtirish tartibini inobatga olib, ekish tartibiga 
binoan kerak bo‘ladigan tok ko‘chatlarini hisoblab, 15-jadvalni 
to‘ldiradilar.
12-jadval
Qatorlar ora-
sidagi masofa 
(m)
Qatordagi tup 
oralari
(m)
1 gektar 
qatorlar 
soni
1 qator uchun 
talab
qilinadigan
ko‘chat
miqdori (dona)
1 gektar tokzor 
uchun
sarflanadigan
ko‘chat
miqdori (dona)
2,0
1,5
2,0
2,0
2,5
1,5
2,5
2,0
2,5
2,5
3,0
1,5
3,0
 2,0
3,0
2,5
3,0
3,0
2,5
4,0

---

141
7. TOKZORLARNI PARVARISH QILISH  
(2 soat)
Yosh va meva beradigan tokzorlarni parvarish qilish. Tok 
o‘simligini o‘stirishda barcha parvarish ishlari uning hosil or-
ganlarini rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi lozim. Shaklga so-
linib simbag‘az yoki boshqa o‘stirish usullari orqali tokning ko‘p 
va bir yillik qismlarini joylashtirish o‘simlikni parva rish qilishni 
osonlashtiradi.
Uning yorug‘lik, issiqlik va boshqa ekomuhitlardan sama-
rali foydalanishiga imkon yaratadi. Bu esa, o‘z navbatida, tok-
dan muntazam va sifatli hosil yetishtirishga zamin yaratadi. 
Tokzorlarni mexanizatsiya yordamida ishlash, tuplarni ko‘mish 
va ochish   kasallik hamda zararkunandalarga qarshi kurashish, 
hosilni terib olish uchun qulay sharoitlar tug‘diradi.
Tok ekilgach birinchi yildan uni kesish, novdalarni tarab, 
bog‘lash, novdalar uchini chilpish, xomtok qilish, navning 
bio logik xususiyatlari hamda tuproq-iqlim sharoitlariga xos 
bo‘lgan shakl beriladi. Shakl berilgan tok tupining asosiy 
qismlari quyi dagilardan: uning tanasi (shtambi), tup tuzilishi-
ni tashkil qiluvchi zang va moddalar hamda hosil beruvchi va 
hosilsiz navlardan tashkil topadi (Sh. Temurov, 2002).
Tana (shtamb) o‘simliklarning ildiz bo‘g‘zidan birinchi 
shoxlanishgacha bo‘lgan qismi hisoblanadi. Baland, o‘rtacha 
va past bo‘lishi mumkin. Ko‘miladigan joylarda tok tuplari ta-
nasiz, ko‘milmaydigan joylarda esa turli balandlikda tana qilib 
o‘stiriladi.
Kallak – tananing ustki keng va yo‘g‘onlashgan qismi, 
novdalarni muntazam kalta kesish natijasida shakllanadi. Aso-
san, undan ko‘p yillik (zang) tok rivojlana boshlaydi.
Zang – tok tupining asosi, ya’ni tanasida rivojlangan ko‘p yil-
lik novda, 4–6 va undan ko‘p shakllantirib, turli yo‘g‘onlikda va 
uzunlikda, doimiy va o‘zgaruvchi bo‘lishi mumkin. Vaqti-vaqti 
bilan yoshartirib, yangilar shaklida terib boriladi.