Muqaddima

 
HISSIYOTLAR NAZARIYASI 
0
‘
tgan  asming  oxirlarida  hissiyotlar  yuzaga  chiqishini  tushuntirish  uchun  takhf 
qilingan  birinehi  nazariya  periferik  nazariya,  deb  ataladi.  Bu  nazariyaga  ko'ra  ichki 
a‘zolar  va  muskullar  faoliyatining  o
‘
zgarishi  hissiyotlarning  yuzaga  chiqishiga  sabab 
bo`ladi.  Periferik  nazariyaga  rioya  qilgan  holda,  tub  hissietlar  kehb  chiqishini 
tushuntirish  mumkin,  ammo  bu  nazariya  yuqori  ijtimoiy  darajadagi  hissiyotlar  yuzaga 
chiqishini tushuntira olmaydi. 
XX asrning  yigirmanchi  yillarida  markazay  yoki  talarnik  nazariya  taklif  qilindi.  Bu 
nazariya  hissiyotlarning  yuzaga  chiqishini  periferiyadan  keladigan  afferent  impulslar 
ta‘sirida  o'zgaradigan  talamus  faoliyatiga  bog‘laydi.  Talamusda  rivojlangan  qo'zg‘alish 
ikki  yoi  bo'ylab  tarqaladi.  Birinehi  yoi  bo'ylab  u  miya  po
‘
stlog‘iga  yetadi va  sub‘ektav 
tuyg‘ular  —  qo'rqish,  g
‘
azablanish,  quvonishni  yuzaga  chiqaradi.  Ikkinchi  yoi  bilan 
qo
‘
zg
‘
alish gipotalamusga yetib keladi va hissiyotlarning obektiv qismi bo`lgan vegetativ 
o‗zgarishlarni yuzaga keltiradi: yurak urshi tezlashadi, tomirlar kengayadi yoki torayadi, 
nafas olish o‗zgaradi va hokazo. 
Hozir  keng  tarqalgan  Peyps  nazariyasini  talarnik  nazariyaning  rivoji  desa  bo`ladi, 
Peyps  fikricha,  his-  siyotlarning  shakllanishida  miyaning  limbik  tuzilmalari  asosiy  rol 
o
‘
ynaydi.  Gippokampda  paydo  bo`lgan  hissiyot  qo
‘
zg‘alishi  mamillyar  tanalarga 
tarqaladi, keyin talamus orqali belbog‘ pushtaga o‗tadi va undan miya po
‘
stlog‘iga yetib 
keladi.  His-hayajon  qo
‘
zg'alishi  bu  tuzilmalar  o'rtasida  (Peyps  halqasida)  uzoq  vaqt 
aylanib yurishi mumkin. Ba‘zi hissiyotlarning turg'unligi ana shu halqada qo'zg'alishning 
uzoq vaqt uzluksiz harakatda bo`lishi bilan tushuntiriladi.