Muqaddima

 
INSON OLIY NERV FAOLIYATINING XUSUSIYATLARI 
Yuqorida  aytib  o'tilgan  shartli  reflektor  faoliyat  qonuniyatlari  Hayvonlarga  ham, 
odamga  ham  xosdir.Odamda  tashqi  va  ichki  muhitning  turli  signallariga  shartli  refleks 
hosil  qilish  mumkin,  odamda  ham  tegishli  sharoitda  shartli  reflekslar  sharth  va  shartsiz 
tormozlanishga uchraydi va hokazo. 
Odam ham hayvonlar kabi narsalar va muhit hodisalari to'g‘risdagi signallarni, sezgi 
a‘zolari yordamida bevosita qabul qilish qobiliyatiga ega. 
Analizatordar orqali bevosita qabul qilingan ahborotlarni tahlil va sintez qilish, tashqi 
va  ichki  muhitni  bevosita  tasavvur  qilish  odam  hamda  hayvon  uchun  yakka  bo`lgan 
birinchi signal tizimini tashkil qiladi. 
Shu bilan bir qatorda insonda mehnat faoliyati va ijtimoiy rivojlanish tufayli ikkinchi 
signal tizimi — so
‘
z bilan bog‘liq, bo`lgan tizim rivojlanadi va takomillashadi. Bu tizim 
yozma va og‗zaki so'zni anglash va gapirish hamda yozishdan iborat. 

---

 
 
287 
 
So
‘
zni tushunish, so
‘
ng gapirish bolada sekin-asta malum tovushlarni (so
‘
zlarni) tashqi 
ob‘ektdan  olingan  ko
‘
ruv,  taktil  va  boshqa  ta‘sirotlar  bilan  boglanishi  natijasida 
rivojlanadi. 
Ikkinchi  signal,  tizimi  rivojlanishiningdastlabki  belgilari  bola  6  oydan  oshgandan 
keyin kuzatiladi. 
Ikkinchi  signal  tizimining  shakllanishi  uchun  narsalar,  hodisalar,  odamlarning  aniq 
siymosini  ularning  nomi  bilan  boglash  kerak.  Agar  biror  odamni  voki  narsani  bolaga 
ko
‘
rsatib,  uning  nomi  ko
‘
p  martalab  aytilsa,  bolada  ana  shu  so
‘
zga  reaksiya  paydo 
bo`ladi.  Keyin  bola  narsalarning  nomini  aytishga  o
‘
rganadi,  o
‘
zi  bilib  olgan  so'zlardan 
foydalana boshlaydi. 
Nutqning rivojlanishi — murakkab jargon. Gapirish uchun nafas muskullari, xiqildoq 
muskullari,  til-xalqum  va  lablar  uyg‘un  holda  harakat  qilishi  zarur.  Bu  muskul 
a‘zolarning  ishi  yuqori  darajada  bir-biriga  moslashmaguneha,  bola  so'zlarni  noto
‘
g
‘
ri 
gapiradi. Bolani juda yoshligidan to
‘
g
‘
ri gapirishga o
‘
rgatish kerak.