O‘zbekiston respublikasi mudofaa vazirligi

3-o`quv savoli. BTR, pulemyotchilar, granatamyotchilar, avtomatchilar uchun 
jihozlangan okop namunalarini, shaxsiy tarkib uchun yopiq o‘ralarni va qurilgan, 
jihozlangan transheyalarni  xozirlash tartibi. 
 
Mazkur    o‘quv    savolini  yoritishda  ham  mashg‘ulot    rahbari  taktik  maydonda  barpo 
etilgan muxandislik to`siqlari (tankka qarshi escarp, zovur, handaklar, suvli to`siqlar, tikon simli 
tosiqlar), shuningdek portlaydigan minali to`siqlar haqida so`zlaydi.    
Mazkur  muxandislik  to`siqlari  motoo`qchi  qo`shinlarning  shaxdam  harakat  qilishiga 
yo`l  qo`ymasligi,  minali  to`siqlar  esa  dushmanning  tirik  kuchi  va  jangovar  texnikasini 
yaroqsizlantirishi haqida gapirib, ularni jixozlash tartibini tushuntiradi.  
Ushbu  o`quv  savolini  yoritishda  o`qituvchi  multimediya  materiallaridan,  o`quv 
kinofilmlaridan ham atroflicha foydalanihi tavsiya etiladi.     
Muxandislik  jihatidan  jihozlangan  marra  o‘t  ochish  va  kuzatish  uchun  yaxshi  sharoit 
yaratib  beradi,  shaxsiy  tarkibni  raqibning  shikast  etkazish  vositalaridan  himoya  qiladi,  jang 
davomida front bo‘ylab tez va yashirin manyovr qilish imkoniyatini yaratadi. 
Seksiya marrasining muxandislik jixozlanishi okoplar, o‘ralar, aloqa  yo‘llarini qurishni 
o‘z ichiga oladi. 
Dushaman bilan bevosita to‘qnashuv bo‘lmay turgan vaqtda marrani jixozlash Seksiya 
uchun  handaqni  belgilashdan  boshlanadi.  Bunda  er  o‘yuvchi  mashinalardan  foydalanish 
mumkin.  Dushman  bilan  to‘qnashuv  bo‘lib  turganda  marrani  jihozlash  o‘ziga  joy  kovlashdan 
boshlanadi.  
Okoplar  o‘qchilar,  pulyomotchi  va  granatamyotchi  uchun  okoplarga  (handoqlarga) 
bo‘linadi. Ularning barchasini kovlanishi yotib otish uchun mo‘ljallangan bo‘ladi. Agar u 60 sm 
gacha kovlansa tizzalab otish uchun mo‘ljallangan okopga handaqga, 110 sm gacha kovlansa tik 
turib  otishga  mo‘ljallangan  okop  handaqqa  aylanadi.  Kovlashdan  chiqqan  tuproq  old  va  yon 
tomonlarga  tashlanadi  va  50-60  sm  balandlikka  ega  bo‘lgan  brustver  hosil  bo‘ladi.  Otish 
sektorida brustver 30sm gacha pasaytiriladi va otish uchun o‘yiqcha qilinadi. handaqning ichida 
o‘q-dori uchun tokcha qilinadi. 
 
Rasm. Seksiya uchun okop. 
1-o‘t ochish uchun ochiq tuynuk; 2-qanotga o‘t ochish uchun yacheyka; 3-pulemyotlar uchun maydoncha; 
4-o‘qchi uchun  yacheyka; 5-yopiq o‘ra yoki blindaj; 6-granatamyot uchun chiqarilgan  yacheyka; 7-yopiq tuynukli 
chiqarilgan  yacheyka;  8-PJM  uchun  handaq;  9-apparel;  10-brustver;  11-cheklanib  turish  uchun  joy;  12-mumkin 
bo‘lgan aloqa yo‘li; 13-PJM uchun zahira okopi. 
Bunday handakni qurish uchun sapyorlar  kuragi  bilan  1,5 soat piyodalar  kichik kuragi 
bilan  2,5  soat  vaqt  sarflanadi.  Pulemyotdan  otish  uchun  mo‘ljallangan  handaq  2ta  yakka 

---

handaqlardan  va  100x100sm  li  maydonchadan  iborat  bo‘ladi.  Otish  sektoridagi  brustver  20sm 
qalinlikda  bo‘ladi.  Bunday  handaqni  qurish  uchun  sapyorlar  kuragi  bilan  2,5  soat,  piyodalar   
kichik   kuragi  bilan 4 soat vaqt sarf bo‘ladi. Granamyotdan otish uchun mo‘ljallangan handaq 
o‘qchi  uchun  mo‘ljallangan  handaqdan  yon  tomonlarida  va  orqa  tomonda  brustver  bo‘lmasligi 
bilan ajralib turadi. 
PJM  (BTR)  larning  o‘t  ochish  pozitsiyasi  o‘t  ochish  maydonchasi  bo‘lgan kotlavan  va 
tushish va chiqishga mo‘ljallangan apparel hamda brustverdan iborat bo‘ladi. PJM (BTR) uchun 
pozitsiya  Seksiyasining  orqa  tomonida  50  metr  uzoqlikda  kovlanadi.  Bu  esa  qanotlar  tomonga 
o‘t ochishni taominlab beradi. 
Seksiya  uchun  okop  yakka  okoplarni  birlashtirishdan  Hosil  bo‘ladi.  Natijada  front 
bo‘ylab  manyovr  qilish  uchun,  askarlar  o‘zaro  muloqotda  bo‘lishlari  uchun  yaxshi  sharoit 
yaratiladi. Bu esa jangni borishida askarlarni ruhiy holatida ijobiy aksini topadi. 
Seksiya  uchun  okopning  elementlari:  old  va  orqa  brustveri  bo‘lgan  chuqurcha 
(chuqurligi  110sm);  pulemyotlar  va  granamyotlar  uchun  zahira  maydonchalari  va  o‘qchilar 
(avtomatchilar)  uchun  yacheykalar;  PJM  (  BTR)  ga  va  ort  tomonga  aloqa  yo‘llari;  o‘q-dorilar 
uchun  tokchalar.Keyin  okop  (handaq)ni  o‘rab  turgan  muhit  rangiga  mos  tarzda  niqoblanadi. 
Handaqni jihozlash paytida askarlar har daqiqada jang uchun tayyor turishlari kerak. 
Seksiya  uchun  okoplardan  transheya  hosil  qilinadi.  Transheya  egri  chiziqli,  siniq 
bo‘lishi  kerak.  Bu  zarb  to‘lqini  va  zaryad  parchasidan  jangchilarni  zararlanishini  ozaytirish 
maqsadida qilinadi. Transheya chuqurligi 150sm. 
O‘ra  chuqurligi  150sm  tubining  eni  60sm,  uzunligi  3metr  kirish  qismiga  ega  bo‘lgan 
chuqurlikdir.  O‘ralar  ochiq  va  yopiq  bo‘lishi  mumkin.  YOpiq  o‘ralar  ommaviy  qirg‘in 
qurollaridan ham himoya qila oladi.