|
Ani
SV
P
n
(9.7)
бу ерда,
R-йиллик ижара тўлови
Р-ускунанинг бошланғич қиймати
S-ускунанинг қолдиқ қиймати
Аni-йиллик доимий даромадни таққослаш учун келтириладиган
коэффициент (бўлажак даромадни белгиланган вақтдаги бугунги
қийматини аниқлаш коэффициенти);
V-кўпайтирувчи дисконт.
Бунда ижара тўлови ускуна қиймати, қабул қилинган
даромадлилик меъёри (I) ва ижара муддатига боғлиқ бўлаяпти.
Формулада ижара тўловлари бир маротаба йил охирида тўланиши
кўзда тутилган. У фақат ускунани ижарага топширишда кўзланга
даромад меъёри асосида келиб чиқадиган ҳажмни аниқлаб беради.
Агар, ижара шартномасида ускунани унинг эгаси томонидан
таъмирланиши кўзда тутилган бўлса, унда ушбу ҳаражатлар ижара
тўловида инобатга олинади.
Ҳисоб-китобда инобатга олинаётган даромадлилик меъёри
албатта ускунани амортизация меъёридан юқорироқ бўлиши табиий
ҳолдир. Қабул қилинган даромадлилик меъёри (I) билан амортизация
300
меъёри
(а)
фарқи
ижара
операциясини
тахминий
реал
даромадлилигини кўрсатади.
Мисол. 9.1.Айтайлик, ижарага топшириш вақтида 1 млн. сўмлик
қийматга эга бўлган ускуна 4 йилга ижарага берилган. Ижара
муддати тугаш вақтига келиб ускунанинг қолдиқ қиймати 400 минг
сўмни ташкил этади.
Ускунага сарфланган маблағга нисбатан қўйиладиган талаб,
йилига 15% даромад келтириши зарур дейлик. Белгиланган
даромадлиликни таъминлаш шарти билан тўланадиган ижара ҳақи
қанчани ташкил этади, агар ижара тўлови
бир маротаба йил охирида тўланса?
Ушбу мисолнинг ечимини йиллик ижара тўлови
формуласи асосида ҳисоблаймиз.
15
;
4
a
V
S
P
R
n
=
мингсум
a
2
.
270
85498
.
2
3
,
771
15
,
1
400
1000
15
;
4
4
А) Бунда а
4;15
тенг 2.85498
Барча юқоридаги шартлар сақланиб қолган ҳолда айтайлик ижара
муддати 4 йил эмас 8 йил дейлик ва ускунанинг қолдиқ қиймати икки
баравар камайган деб фараз қилайлик. Бунда
А
8,15
= 4.487732 ва
1000-200 *1,15
-8
R=
=208,3 минг сўм.
301
4,487732
Кўпчилик ҳолларда амалиётда молиявий лизинг бўйича ижара
тўловлари ҳисоблаш учун аннутет формуласидан фойдаланилади:
ТхП
Х
Т
И
Т
И
А
Р
)
:
1
(
:
1
1
:
(9.8)
Бу ерда, Р- ижара тўловлари суммаси;
А- амортизация ажратмалари суммаси ёки (ижарага
берилаётган мулк қиймати);
П – шартнома муддати;
И – лизинг бўйича фоиз;
Т – ижара тўловлари даврлари.
Бу ерда дискитлаш усули қўлланилмаган.
Мисол. 9.2. Баланс қиймати 20 млн. сўм бўлган асосий восита
лизингга (ижарага) берилди. Лизинг шартнома муддати 5 йил ва
йиллик 10 фоиздан лизинг (ижара) тўлови амалга оширилади. Йиллик
тўланадиган лизинг (ижара) тўловларини ҳисобланг.
Ечилиши:
Юқоридаги (9.8) формула асосан, йиллик лизинг (ижара)
тўловларини ҳисоблаймиз, яъни:
Р = 20000* 0,1/1-1: (1+0,1)
5
= 5263 м сўм.
Ҳозирги вақтда аниқ компьютер дастурлари орқали лизинг
тўловларини банклар мижоз ҳоҳлаган вариантда ҳисоблаб беришлари
мумкин.
302
Ускунанинг самарадорлигини баҳолаш-усулининг моҳияти
шундан иборатки, бунда даромадлилик даражаси мураккаб
фоизларнинг йиллик ставкасини ҳисоблаш йўли билан аниқланади.
Бу ерда биринчи навбатда ускуна учун ижара тўловлари коэффиценти
аниқланади. Бу коэффицент асосида йиллик фоиз ставкаси
кўрсаткичи (i) ҳисобланади.
Йилнинг охирида бир маротаба тўланадиган ижара тўловлари
учун таққосла коэффиценти қуйидагича аниқланади:
R
SV
P
A
n
i
n
;
(9.9)
R-хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳаражатларисиз ижара
тўловининг суммаси
Айрим иқтисодчилар
34
лизинг олувчи ва лизинг берувчи
томонларнинг ўзаро муносабатларининг хусусиятларидан келиб
чиқиб, лизингнинг икки турини ажратадилар. Биринчиси, тўғри, яъни
бевосита ва иккинчиси - билвосита (эгри) лизинг. Агар мулк ишлаб
чиқарувчи ёки унинг эгаси лизинг берувчи бўлиб хизмат қилса бу
бевосита лизинг демакдир, агарда мулк ижарага учинчи шахс орқали
берилса, у ҳолда бундай лизинг билвосита ёки эгри лизингни ташкил
этади.
Кредит билан таъминлаш услубига кўра муддатли ва
қайтариладиган лизингни ажратиш мумкин. Муддатли лизинг бир
маротабали ижара бўлиб, шартнома муддати тугагач, у эгасига
23
Цай Т.Н., Грабовый П.Г., Марашда Бассали Сайл. Конкуренция и управление рисками на предприятиях в
условиях рынка. М. «Алаис».
303
қайтарилади. Қайтариладиган ижара шароитида эсa ижара бир неча
маротабага берилади.
Ижарага бериладиган объектнинг хусусиятларидан келиб чиқиб
кўчар мулк лизинги ва кўчмас мулк лизингини ажратишади.
Одатда кўчмас мулк лизинги қурилишда ишлатилади. Бундай
ҳолларда, лизинг компаниялари, қурилишни кредит билан
таъминлайдилар, сўнгра эса уни кўчмас мулк лизинги тариқасида
расмийлаштирадилар.
Кўчмас мулк объектини лизинг компанияси қуради, жиҳозлайди
ва ўз навбатида ушбу объект ишлатилиши эвазига олинадиган
фойдани кўпгина қисмига эга бўлади. Аммо, объектни ўзи эмас,
аксинча, ижарага олинган фирма ёки ташкилот ишлатади.
Қуриб битказилган объектни фойдаланиш учун қабул қилиб
олган мижоз, ундан ўзи фойдаланиши мумкин ёки бўлмаса қисман
уни ижарага топшириши ҳам мумкин.
Лизинг операциялари муайян рисклар билан боғлиқ. Бу риск
(хавф)ларни баҳолашда одатда қуйидаги омилларни эътиборга олиш
керак:
лизинг олувчи компаниянинг тижорат обрўси ва молиявий
ҳолати;
ушбу компания фаолият юритаётган мамлакатдаги иқтисодий,
ижтимоий-сиёсий ва фискал, монетор сиёсат (миллийлаштириш
риски, гаров ҳуқуқларини татбиқ этилишдаги қийинчиликлар риски
ва бошқалар);
келушувнома ҳажмининг сотиш нархи ва кейинги
йилларда икқиламчи бозорда ушбу нархнинг ўзгариши;
304
лизинг олувчи фирманинг лизинг объектидан фойдаланиш
шартлари.
Лизингга оид бўлган риск қатор омилларга боғлиқ. Лекин
улар таркибида иккита омил асосийдир.
лизинг келишувномасининг сифати;
ускуналарни етказиб бериш муддатларининг бўзилиши.
Агар таклиф этилган лизинг объекти лизинг шартномасига мос
келмаса ва бу унинг олувчига лизинг объектидан воз кечиш ҳуқуқини
берса, ана шундай номувофиқлик бартараф этилгунга қадар ёки
лизинг олувчи лизинг объектини олгунга қадар барча хавфлар лизинг
берувчи зиммасида бўлади.
Сотувчининг ночорлиги ёки лизинг объектининг ундан
фойдаланиш мақсадларига номувофиқлиги заифлари лизинг
олувчининг зиммасида бўлади, лизинг берувчининг сотувчини еки
лизинг объектини танлаш ёхуд лизинг берувчи лизинг олувчини
муайян сотувчини ёки лизинг объектини танлашга ғайриқонуний
тарзда мажбурлаш тури бундан мустасно.
Нобуд бўлиш, йўқолиш, ўғирлаш, шикастланиш, бўзилиш ва
барвақт эскириш хавфи билан боғлиқ бўлган тарздаги ҳар қандай
етказилиши мумкин бўлган зарардан лизинг объектини суғўрталаш
тарафларнинг келишувчига биноан амалга оширилади. Бундай
келишув бўлмаган тақдирда, лизинг олувчи лизинг объекти суғўртаси
учун жавобгар бўлади.
Лизинг шартномаси бўйича лизинг олувчи тўлайдиган лизинг
тўловлари лизинг объекти амортизациясининг тегишли қисми
қийматини ва лизинг шартномаси бўйича лизинг берувчи томонидан
305
қилинган ҳаражатларни, шунингдек, унинг даромад (маржа)ни ўз
ичига олади.
Лизинг тўловлари шартноманинг бутун амал қилиш муддатига
тақсимланади ва бўлиб-бўлиб тўланади. Лизинг тўловларининг
миқдорлари ва даврийлиги лизинг шартномаси билан белгиланади.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
