Лизинг операцияларининг хисоби



Download 66,21 Kb.
bet1/13
Sana23.06.2022
Hajmi66,21 Kb.
#695902
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
Лизинг операцияларининг хисоби

Лизинг операцияларининг хисоби.


5.1. Лизинг хакида тушунча ва унинг турлари.
5.2.Лизинг операциялари буйича хисоб-китобни ташкил килиш.
5.3. Лизинг операцияларини аналитик ва синтетик хисобини ташкил килиш.

    1. Лизинг операциялари хисобини такомиллаштириш боскичлари.

Хулоса.
Мавзу юзасидан савол ва топшириклар.
Таянч иборалари.
Адабиётлар.


5. 1. Лизинг хакида тушунча ва унинг турлари.
Тарихчиларнинг маълумотига кура, лизинг келишувлари хакида биринчи бор 1066 йиллардаги тарихий асарларда маълумотлар келтирилган. Унга кура, Вильгельм Британия оролларини эгаллаш учун Нормандияликлардан кемаларни лизингга олганлар. Ушбу тажриба унутилмади ва 200 асрдан сунг, 1248 йилда биринчи расмий лизинг келишуви руйхатга олинди, крестоносецлар навбатдаги походга тайёрланиб, шу йул билан амуницияга эга булдилар.
"Лизинг" атамаси инглизча "to lease" сузидан олинган булиб "лизингга олиш" деган маънони билдиради. Мазкур атамани иктисодий лексикага кириб келиши, "Белл" телефон компаниясининг муоммулалари билан боглик. Ушбу компаниянинг рахбарияти 1877 йилда узининг телефон аппаратларини сотмасдан, лизингга бериш хакида карор кабул килган эди. Аммо, лизинг операциялари унинг асосий фаолияти булган корхона, 1952 йилда Сан-Францискода жойлашган "Юнайтед стейтс лизинг корпорейшн" Америка компанияси хисобланади. Шундай килиб, АКШ янги бизнес ватани булди.
АКШ ва Англия давлатларининг лизинг фаолияти тажрибалари собик ССИСИ да фойдаланилмади. Факат II - жахон уруши даврида совет иттифоки фукоролари лизинг (lend-lease) тушунчаси билан танишдилар. АКШ узининг иттифокчиларига курол-аслаха, озик-овкат, автомобил транспорти, дори-дармон ва бошкаларни етказиб берган. Аммо уруш тугаганидан сунг, дархол "лизинг" сузи бизнинг лексикада турт ун йилликгача учрамади.
Лизинг - активларнинг эгаси (лизинг берувчи) бошка томонга (лизинг олувчига) маълум бир вакт ичида тулов эвазига активларни ишлатиш учун эксклюзив хукукни топшириши буйича битимга айтилади.
Лизинг икки турга булинади: операцион ва молиявий.
Операцион лизинг битими буйича - бино ва асбоб-ускуналарни киска вактга (бир кундан бир йилгача ёки купрокга) лизингга олганда лизинг берувчи асосий воситаларни таъмирлаш ва лизинг ни амалга ошириш буйича харажатлар деб аталувчи жорий харажатларни тулаш, масалан соликлар ва мулк сугуртасини тулашни уз зиммасига олади.
Молиявий лизинг битими буйича лизинг олувчи хамма харажатларни узи коплайди.
Молиявий лизинг - бу активга эгалик килиш хукуки билан боглик булган хамма риск ва мукофотлар, активларни ишчи холатда саклаб турадиган лизинг олувчига утказиладиган лизингга айтилади. БХХСга мувофик куйидаги шартлардан бирига мос келадиган лизинг молиявий хисобланади:
1. Лизингнинг муддати тугагач лизинг оркали активларга эгалик килиш хукуки лизинг олувчига утказилади.
2. Лизинг активларни бозор нархидан пастрок нархда харид килиш имкониятини беради.
3. Лизинг муддати активнинг фойдали ишлатиш муддатининг купрок кисмини ташкил этади (масалан 75% ёки купрок).
4. Лизинг бошида жорий минимал лизинг туловлари лизингга олинган мулкнинг лизингнинг бошланиш санасида бозор нархидан катта ёки унга тенг булса. №6 -БХМС «Лизинг хисоби»га мувофик, юкорида келтирилган мезонлардан ташкари кушимча яна учта меъзон киритилган:
5. Лизинг муддати 12 ойдан ошиши лозим.
6. Лизинг муддати тугаши санасида лизинг объектларининг колдик киймати лизинг бошланишидаги кийматининг 20%дан камини ташкил этади.
7. Лизингаинг бутун муддати давомидаги туловларнинг жорий киймати лизинг объекта кийматининг 90%дан ортик булса.
Лизингни лизинг берувчи ва лизинг олувчи томонларидан бир хил тушунилишини таъминлаш учун куйидаги икки меъзон мавжуд:
• Минимал лизинг туловларининг суммаси тахминий асосланган булиши керак.
• Лизингга берувчи уз зиммасига опиши шарт булган копланмайдиган харажатлар.(сугурталаш, саклаб туриш, соликларни тулаш харажатларидан ташкари), улчанадиган ва тахминлаштириладиган булиши керак.
Бу меъзонлардан хеч бири лизинг фактини тан олишни узгартирмайди, балким факатгина консерватизм тамойилига диккатни каратади. Бошка томондан, бу мезонлар лизинг таърифини икки омил билан тулдириб туради:
а) эгалик килишдан келиб чиккан риск ва даромадларни утказиш, ва
б) лизинг берувчининг соф дебиторлик карзини бахолашнинг хакконийлик даражаси. Операцион (жорий) лизинг - бу молиялаштирилган лизингдан ташкари хар кандай лизинг булиб, куйидаги шартларга мувофик булиши керак:
• Лизинг олувчи хеч кандай рискга эга эмас, бирок активларга эгалик килиш билан боглик булган хеч кандай устунликларга эга эмас.
• Жорий лизинг шартлари асосида лизингга олинган активлар, лизинг берувчининг бухгалтерия балансига киритилади.
Жорий лизинг - ушбу лизинг турида куп марта фойдаланиладиган мулклар уларнинг фойдали хизмат муддатидан киска даврга фойдаланиш учун берилади. Ушбу лизинг турининг узига хос хусусияти шартноманинг киска муддатлилиги (1 йилдан кам) ва лизинг муддатида мулк кийматининг тулик амортизация килинмаслигидир. Шартнома муддати тугагач, лизинг объекти янги лизинг шартномаси учун яна объект булиб хизмат килиши ёки лизинг берувчига кайтарилиши мумкин. Жорий лизингда, асосан, курилиш техникалари (кутаргичлар, экскаваторлар ва бошкалар), транспорт воситалари, ЭХМ ва бошкалар лизинг объекти булиб хизмат килади.
Молиявий лизингнинг узига хос хусусияти шартнома муддатининг узокли ва воситанинг барча киймати ёки кийматининг анчагина кисмининг амортизация килинишидир.
Кучмас мулк лизингида лизинг берувчи лизинг олувчи топширигига кура, уни куради ёки сотиб олади ва лизинг олувчига тижорат ва ишлаб чикариш максадларида фойдаланиш учун такдим этади. Бундан ташкари харакатдаги мулк билан боглик келишувлардаги каби, шартнома асосан, объектнинг амортизация давридан кам ёки унга тенг даврга тузилади; шартномани амал килиш муддати давомида лизинг олувчи тавакалчилик, харажат ва соликларга жавоб беради.
Лизинг объекти муносабатига нисбатан шатрноманинг куйидаги турлари мавжуд:
Соф лизинг шартномаси - бунда лизингдаги мулкка хизмат курсатиш буйича кушимча харажатларни коплашни лизинг олувчи уз зиммасига олади.
Тулик лизинг шартномасида лизинг берувчи келишув объектига техник хизмат курсатиш ва у билан боглик бошка харажатларни коплашни уз зиммасига олади.
Карздор ва карз берувчилар уртасидаги узаро муносабатларни ташкил этиш хусусиятлари буйича лизингнинг куйидаги турлари мавжуд:
Бевосита лизинг - бунда, мулкни ишлаб чикарувчи (тайёрловчи) ёки эгалик килувчи лизинг берувчи сифатида намоён булади.
Билвосита лизинг - бунда, лизинг учинчи шахс иштирокида амалга оширилади.
Молиялаштириш усулига кура лизингнинг куйидаги турлари мавжуд:
Муддатли лизинг - унда бир марталик лизинг амалга оширилади.
Кайта тикланадиган (револьверли) лизинг - бунда лизинг шартномаси келишув биринчи муддати тугаганидан кейин давом этади.
Амалиётда лизингнинг бошка куринишлари хам кулланилади:
Кайтариладиган лизинг (lease-back) - лизингнинг бу тури саноат корхоналари мулкининг бир кисмини лизинг компаниясига уларни лизинг си хакидаги шартномани имзоланиши билан бир вактда сотилади.
Бундай операцияларда факат икки иштирокчи, яъни мулкни лизинг олувчиси (олдинги эгалик килувчи) ва лизинг компанияси (мулкнинг янги эгаси) катнашади. Бундай келишув корхонага ишлаб чикариш воситасини сотиб, пул маблагини олиш ва уларни янги капитал куйилмаларга сарфлаш, шу билан бир вактда, ишлаб чикариш воситасидан фойдаланишни давом эттириш имкониятини хам беради.
Мазкур операцияни самарадорлигининг юкори булиши лизинг туловидан янги инвестиция даромадининг куп булиши билан белгиланади. Кайтариладиган лизинг корхоналар балансини камайишига олиб келади, улар субъектнинг мулкини узгаришига олиб келади.
Корхоналарнинг даромади даражаси сезиларли даражада паст булганда хам, юкоридаги лизинг келишувига мурожаат килинади, бунда табиийки, корхоналар тезлашган амортизация ва фойдани соликка тортилиши буйича имтиёздан тулик фодалана олмайди. Келишув амалга оширилгач, лизинг компанияси солик борасидаги имтиёзларга эга булади ва окибатда лизинг тулови суммасини пасайтиради.
Купгина холларда лизинг компанияларида уз маблагларининг етмай колиш холатлари руй бериши мумкин ва бунинг натижасида маблаглар жалб этилади.
Бундай операциялар кушимча маблагларни жалб этиш лизинги деган номни олган. Хисоб-китобларга караганда барча лизинг келишувларининг 85 % дан купи жалб этилган маблаглар хисобига амалга оширилар экан. Лизингга берувчи узок муддатли ссудали бир ёки бир неча кридиторларидан лизингга бериладиган активнинг 80 % кийматигача суммада олади, лизинг туловлари ва воситалар эса ссудани таъминлашда хизмат килади.
Купгина холларда лизинг бевосита эмас, балки воситачи оркали амалга оширилади. Асосий лизинг берувчи лизинг туловини олиш хукуки буйича имтиёзга эга булади. Шартномада, купинча, агар учинчи шахс (воситачи) банкротлик холатига учраса, лизинг тулови бевосита лизинг берувчига туланиши келишиб олинади. Бундай лизинг турлари "сублизинг" деб номланади.
Лизингни куринишларидан яна бири "дабл дин" булиб, халкаро сохаларда кулланилади. Унинг максади 2 еки ундан куп давлатлар солик ютукларини комбинациясида намоён булади. Масалан, 80 йилларнинг бошида АКШ ва Буюк Британия уртасида "дабл дин" оркали бир неча самолётлар кредитлаш оркали олинган эди. Агар лизинг берувчи мулкчилик хукукига эга булса, Буюк Британияда солик имтиёзларидан фодаланиш имкониятлари куп, АКШда эса, агар лизинг берувчи эгалик килиш хукукига эга булгандагина, солик борасидаги имтиёзларидан фойдаланиш хукукини олади.
Буюк Британиянинг лизинг компанияси, самолётни сотиб олади ва Америка хизмат компанияларига лизингга беради, у эса, уз навбатида - махаллий авиа компанияларга лизингга беради. Бундай куринишдаги лизинг келишувлари Франция ва ФРГ, Франция ва АКШ, Япония ва АКШ ва бошкалар уртасида амалга оширилиши мумкин.
Охирги даврларда амалиётда асбоб-ускуналарни ишлаб чикарувчилар билан лизинг компаниялари уртасида келишувларни имзоланиши кенг таркалмокда. Ушбу келишувларга асосан, ишлаб чикарувчи лизинг компаниялари оркали мижозларга уз махсулотларини етказишни лизинг ёрдамида молиялаштиришни таклиф этади.
Шундай килиб, лизинг компанияси мол етказиб берувчининг савдо сетидан фойдаланади, мол етказиб берувчи эса, махсулотини сотиш доирасини кенгайтиради. Юкорида изохи берилган келишув "сотишдаги ёрдам" (sales-aid) номини олган.
Лизинг компаниялари билан доимий ва чукур хамкорликни олиб борилиши "лизинг йули" (lease-line) келишувини тузиш имкониятини беради. Бундай келишувлар банк кредит йуналишларидан фарк килади ва лизинггача янги шартномани тузмасдан кушимча воситаларни лизингга олиш имкониятини беради.
Оддий ссудадан лизингнинг афзаллик томонлари унинг кенг таркалиши учун имконият яратиб беради:
а) Лизинг 100 % ли кредитни таъминлайди ва туловнинг дархол амалга оширилишини талаб этмайди. Оддий кредитдан фойдаланган холда мулк сотиб олинса, уз маблаги хисобига унинг 15 % киймати микдорида тулаши керак булади. Лизинг ва шартнома мулкнинг тулик кийматига тузилади. Лизинг туловлари асосан, мулкни лизинг олувчига етказилганидан сунг еки ундан кейинрок амалга оширилади.
б) Ссуда шартномасидан кура, лизинг шартномасини тузиш осонрок. Бу, асосан, кичик ва урта корхоналарга тааллуклидир. Баъзибир лизинг компаниялари лизинг олувчидан хеч кандай кушимча кафолатларни талаб хам этмайди. Лизинг олувчи уз мажбуриятларини бажармаган такдирда, лизинг компанияси дархол уз мулкини кайтариб олади.
в) Лизинг келишувлари ссуда келишувларидан кура, ихчамрок. Ссуда хар доим коплаш муддати ва хажмини чегаралашни таказо этади. Лизингда лизинг олувчи уз даромадлари киримини хисоблаш ва лизинг берувчи билан унга мос, кулай молиялаштириш схемасини ишлаб чикади. Туловлар келишувга кура, хар ойлик, чораклик ва хаказо булиши ва тулов суммалари бир-биридан фарк килиши мумкин.
Баъзида коплаш, лизингга олинган асбоб-ускуналардан фойдаланиб, ишлаб чикилган товарларни сотишдан тушумларни олишдан сунг амалга оширилиши мумкин. Тулов суммаси узгармас ва узгарувчан булиши мумкин.
г) Лизинг объектини эскириш хавфи бутунлай лизинг берувчида булади. Лизинг олувчи эса, уз мулкларини доимо янгилаш имкониятига эга булади.
д) Лизинг шароитида лизинг олувчи сотиб олганга караганда купрок ишлаб чикариш кучларидан фойдаланиш имкониятига эга булади. Лизинг ёрдамида вактинча буш булган пул маблаглари бошка максадлар учун сарфлаш мумкин.
е) Лизинг узок вакт махсулот сотиш ва ишлаб чикаришни ривожлантириш воситаси сифатида хизмат килганлиги сабабли, давлат сиёсати лизинг операцияларини кенгайтириш ва рагбатлантиришга йуналтирилган.
ж) Лизингдаги мулк хисобининг афзалликлари. Евролиз (leaseurope - европа лизинг компаниялари ассоциацияси)да лизинг операцияларини хисобини юритишни асосий принциплари лизинг келишуви натижасида юзага келган молиявий мажбуриятларни лизинг олувчи томонидан нашр этилишидир.
Лизинг олувчининг уз мажбуриятларини нашр эттириши унинг молиявий холатига бахо беришда мухим ахамият касб этади. Баланс тузиш муддатида мажбурият буйича микдорий маълумотлар учинчи томоннинг барча кизикишларини кондиради. Ушбу маълумотлар балансга илова шаклида нашр этилиши мумкин.
Купгина даврларда конунчиликда корхоналар учун уз ва карзга олинган капиталнинг мажбурий нисбати белгиланади. Лизинг келишуви объекти хисобланадиган мулк лизинг берувчи балансида хисобга олиниши, лизинг олувчини нисбатни бузмаган холда уз ишлаб чикариш кувватини кенгайтириши имкониятини яратадики, бу лизингнинг яна бир афзаллик томонидир.
з) Халкаро валюта фонди лизинг келишуви суммасини миллий карздорликни аниклаганда хисобламайди, яъни фонд томонидан алохида даврлар буйича кредит карздорликлари буйича урнатиладиган меъер усиши имконияти яратилади.
Лизингнинг камчиликлари хакида хам баъзи бир фикрларни келтириб утиш мумкин:
1) Агар асбоб-ускуналар молиявий лизингга олинган булса ва лизинг шартноманинг амал килиш муддати тугагунга кадар лизинг суммасини тулашни давом эттиради.
2) Жорий лизингда асбоб-ускуналарни эскириш хавфи, лизинг берувчида булади ва бунинг учун лизинг туловчидан катта тулов олишга мажбур булади.
3) Молиявий лизингнинг яна бир камчилиги, асбоб-ускуналарни бузилиб колиш холларида, асбоб-ускуналарнинг холатидан катъий назар туловлар урнатилган муддатларда амалга оширилади.
4) Агар лизинг шартномасининг объекти йирик ва мураккаб булса, унда лизинг келишуви шартларининг жуда турли-туманлиги уларнинг лизинги буйича шартномаларни тайерлаш вактни ва у билан боглик маблагларни куп сарфланишига олиб келади.
Давлат учун лизинг билан боглик куйидаги чора-тадбирлар амалга оширилиши мухим жихат касб этади:
- инвестиция куйилмаларидан максадли фойдаланишни кафолатлаш;
- инвестиция сиёсатини фаол амалга ошириш;
- молиялаштиришнинг анъанавий йулларига кушимча тарзда асосий фондларга маблагларни куйилма сифатида сарфлаш;
-хусусий ва кичик тадбиркорлик ишлаб чикаришини ривожлантиришни рагбатлантириш;
- кушимча маъмурий ташкилотларни тузмасдан иктисодий усуллар ёрдамида ишлаб чикаришни ривожланишни молиялаш;

Download 66,21 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish