|
6.9.
Катий белгиланган ставкаларига таъсир этувчи асосий омиллар.
Пул миқдорига нисбатан бўладиган хисоб китоблар(расчетный
денежной единица) га пул бирлигини таъсири .
Фиксирланган дорамадли инструментлар рисксиз хисобланиб, бу
факат аник хисобланган пул-валюта ишончли сифтида қабул
қилинади. Фоиз ставкасини ўлчаш вактида айрим холатлар
ўзгариши мумкин.Шунинг учун мазкур холатга аниқлик киритиш
учун облигацияни, унинг номинали турли валютада кўрсатилган
477
холатини кўриб чиқамиз. Мисол: Япониянинг давлат облигациясига
нисбатан Англия давлат обилгациясини фоиз ставкаси юқори, ва
буларни тўлаш муддати бир хил. Мазкур облигацияни тўланмаслик
риски эркинрок синф эканлигини хисобга олиб, бу шартлар барча
инвесторларни Англия давлат облигациясига қизиқтирадими?
Жавоб: бунда жавоб яхши бўлмаслиги мумкин, чунки
облигацияларни номинали турли хил валюталарда берилган:
Англия давлат облигацияси фунт стерлингда, а Японияники иенада.
Шундай бўлса хам икки давлатни облигациялари мазкур синфга эга
мамлакатлар валютаси пул бирлигида даромадлилик даражаси
ишончли хисобланади, бошқа валюталарга нисбатан даромадлилик
ставкаси эса келгусидаги тўловларни амалга оширишда икки
валютани алмаштириш курсига боғлиқ бўлиб, буни аввалдан билиш
нонаникдир.
Аникрок мисол: Сиз маблағингизни бир йилга инвестиция
қилишга қарор қилдингиз. Япониянинг давлат облигациясини
йиллик фоиз ставкаси 3%, Бирлашган Англия облигацияси йиллик-
9%. Валюта курси- 1 фунт стерлинг 150 иенани ташкил этмокда.
Фараз қилайлик, энди сиз япониялик инвестор хисобланасиз,
қайсики қандайдир ишончли активларга Япония иенасида ўз
капиталингизни
инвестиция
қилишни
хохлайсиз.
Япония
облигациясини сотиб олиб, ўзингизни 3 % га даромадингизни
доимийлигини кафолатлайсиз-таъминлайсиз.Агар сиз Британияни
давлат облигациясини сотиб олсангиз, у холда иенани даромадлилик
ставкаси келгусида фунт стерлинг ва иенани алмаштириш курси
кандайлигига боглик бўлиб колади.
478
Мисолга аниқлик киритамиз: сиз Англия давлатининг 100 фунт
стерлинга тенг облигациясини сотиб олишга карор қилидингиз.
Бунда аввал иенани фунт стерлинга конвертация қилиш керак ёки
сизни аввалги капитал суммангиз 15000 иенани ташкил этади.
Англия давлат облигацияси бўйича фоиз ставкаси 9 % бўлса 1
йилдан сўнг сиз 109 фунт стерлинг оласиз. Бирок, буни иенага
келтирилган суммани аввалдан билиш мумкин бўлмаслигини айтиш
мумкин, чунки келгусида валюта курси қанча бўлишини хеч ким
билмайди.
Шундай қилиб, хақиқий даромадлилик фоиз ставкаси
қуйидагича :
Даромадлилик ставкаси (иена)=(109 фунт стер*иенадаги фунт
стерлингни келгуси курси -15000 иена)/15000 иен
Мисол учун, бир йил давомида фунт стерлинг курси пасайди ва
1 фунт стерлинг 140 иенани ташкил этди. Бу холатда Англия давлат
облигацияси бўйича иенанинг даромадлилик даражаси кандай
бўлади.
Бу куйидагича:
(109 фун.стер.-140иен/фунт стер.-15000 иен)
Даромадлилик ставкаси(иена)=----------------------------------------------------------------
15000 иен
=0,01733
479
Шу йўл билан, сизни даромадлиликни реал фоиз ставкангиз 1,73
%ни, бу 3%дан кам, қайтаришни мазкур муддат билан Япония
облигациясини сотиб олиш хисобига мазкур даромадни олишингиз
мумкин.
2.Тўлов муддатини таъсири.
Графикдан кўриниб турибдики, тўлов муддатини фоиз
ставакасига таъсирини кўришимиз мумкин, расмда 1999 йил 7 июн
холатига СШАнинг казначей векселини даромадини эгрилигини
кўришимиз мумкин.
Даромад
эгрилиги
муомалага
чиқарилган
США
казначействасининг фиксирланган даромадли инструментлари
бўйича ўзаъро фоиз ставкаси меъёр(размер)и ва уни қайтариш
муддати ўртасидаги нисбат кўринишда бўлади. 2,2 расмда кўриб
турибмизки, казначей мажбуриятларни йиллар бўйича йиллик
хисобланиши асосида даромадлилик йилига 5,25% бўлиб, тўлов
муддати меъёрини ортиши хисобига у ортиб борган ва тўлов
муддати 30 йил бўлган инструментлар учун эса 6% ни ташкил
қилган.
480
Расм. 2.2. АКШ казначей қимматли қоғозларини даромадлигини
эгрилиги.
2,2 расмда мазкур вақт давомида даромадлиликни эгрилигини
формаси ва даражаси(уровень) кучли ўзгармокда.Аввалги қисқа
муддатли бўйича фоиз ставкаси узоқ муддатлига нисбатан юқори
бўлган, шу сабабли даромадни эгрилиги пастдан тепага эмас, балки
юқоридан пастга қараб кетган.
Жадвал 2.1. Қиммат қоғозларни даромадлигини таққослаш (%)
АКШ
казначесйствасини
облигации 1 йилдан 10 йилгача
5,70
АКШ казначей облигации
қайтариш муддати 10 йилдан
юқори
6,21
481
Корпоратив
облигациялар
қайтариш муддати 1 йилдан 10
йилгача
Юқори сифатли
6,45
Ўртача сифатли
6,94
10 йилдан юқори лари:
Юқори сифатли
7,09
Ўртача сифатли
7,56
3. Тўламаслик рискини таъсири.
Фиксирланган даромадли инструментлар бўйича тўламаслик
риски қанча юқори бўлса, у холда булар бўйича фоиз ставкаси
шунча юқори бўлиб, хатто бунинг қолганлари эса ўзгаришсиз
қолади.2,1
жадвалда
заёмщик
томонидан
чиқарилган
облигацияларни долларли номинали бўйича фоиз ставкалари турлича
бўлиб,бу ўзининг жалб қилганга нисбатан тўламаслик имкониятлари
рискини турли хил даражаси билан характерланади. АКШ
казначействасини узоқ муддатли облигацияларини бундай рисклари
бу рискнинг энг паст кўрсаткичи хисобланади, кейин юқори
сифатли коорпоратив облигациялари келади, сўнг коорпоратив
облигацияларни ўртача сифатлиси келади.
Турли хил қимматли қоғозларни даромадлилик кўрсаткичини
фарқига эътибор қаратинг, бу холда тўлов муддати 10 йилдан юқори
бўлган АКШ казначействаси облигациялари бўлиб, буни йиллик
482
даромади 6,21 % ва қайтаришни бу муддати ўртача сифатга эга
корпоратив облигациялари эса яъни –йиллик даромадлилик
кўрсаткичи эса 7,56 % ни ташкил этган. Даромадлиликдаги фарқ
йиллик 1,35% ни ташкил этди.
Фиксирланган
даромадли
инструментларнинг
фоиз
ставкаларини хажмига таъсир этувчи асосий омилларга
қуйидагилар киради.
-хисоб китоб қилиниши кандай валютада бўлиши ;
-тўлаш муддатига;
-дефольтли рискки ёки кредит олувчи - заёмщикни кредит
шартномаси шартларини бажармаслик риски
.
1.хисоб китоб қилиниши кандай валютада бўлишига ;
Тўлов тартиб бўйича кандайдир пул хисобига амалга
оширилиши, фоиз ставкасига таъсир этади.Тўловлар у ёки бу
мамлакатни валютаси: доллар, франк, марка ва бошкаларда амалга
оширилади. Айрим холларда тўлов сифатида кандайдир товар, мисол
учун тилло, серебро ёки товар ва хизматлар бўйича тўловларни
стандартли «сават»и рол уйнайди.Фоиз ставкасини тўлови
кайсидидир мамлакатни пул-валюта бирлиги орқали амалга
оширилади.
-тўлов муддатига;
Фиксирланган даромадли инструментлар бўйича тўлов муддати-
бу барча жалб-банд бўлган суммани тўланиши лозим бўлган вакт
483
хисобланади. Қисқа муддатли инструментлар бўйича фоиз
ставкалари узоқ муддатлига нсбатан юқори хам, паст хам ёки тенг
бўлиши хам мумкин.
Дефольт риски ёки кредит олувчи - заёмщикни кредит
шартномаси шартларини бажармаслик риски.
Тўламаслик риски- бу эхтимолли фаолият бўлиб, фиксирланган
даромадлар бўйича заёмщик томонидан қисман ёки умуман фоизини
ёки асосий қарзини тўламаслик тушунилади. Буни рисклилик
даражаси қанча юқори бўлса, у холда заёмщик томонидан ўз
инвесторларига фоиз ставкаси юқорилигини, қимматли когзларини
сотиб олишга келишиш учун ваъда беради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
