Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 
7.1.Инвестиция лойиҳалари самарадорлигини баҳолашнинг 
моҳияти ва аҳамияти. 
Иқтисодиётнинг бозор муносабатларига ўтишидан аввал капитал 
қўйилмалар ва янги техниканинг мутлоқ ва солиштирма иқтисодий 
самарадорлиги усуллари кенг қўлланган. Уларга инвестициялар 
объектини яратиш ва амалга ошириш натижасида олиш мумкин 
бўлган халқ хўжалиги самараси кўрсаткичи асос қилиб олинган. 
Мутлоқ иқтисодий самарадорлик фойданинг (таннархнинг пасайиши 

---

504 
ва б.) унга сабаб бўлган потенциал қўйилмаларга нисбати сифатида 
ҳисоб-китоб қилинади. 
Солиштирма иқтисодий самарадорлик келтирилган харажатлар 
усули билан ҳисоб-китоб қилинади. Бу усул капитал қўйилмалар ёки 
унга тескари кўрсаткич – дисконтлаш ва келтирилган харажатларни 
ҳисоблаш учун ҳар хид аҳамиятга эга бўлган самарадорлик 
норматив коэффициентининг директива асосида белгиланган ўзини 
қоплаш норматив муддатидан фойдаланишга асосланади. 
Инвестиция лойиҳалари самарадорлигини базолаш бўйича 
услубий тавсияларда самарадорликнинг қуйидаги турлари ажратиб 
кўрсатилади: 

бутун лойиҳа самарадорлиги, иқтисодий нуқтаи назардан 
техник, технологик ва ташкилий лойиҳа ечимларини, лойиҳанинг 
қатнашчилар учун 
потенциал жозибадорлигини, ижтимоий-
иқтисодий 
ва 
тижорат 
самарадорлигини 
аниқлаган 
ҳолда 
молиялаштириш манбаларини излаб топишни тавсифлайди; 

лойиҳада қатнашиш самарадорлиги, корхоналарнинг лойиҳада, 
акцияларга 
инвестициялашда 
иштирок 
этиш 
натижаларини, 
шунингдек, 
инвестициялар 
лойиҳаси 
қатнашчиси 
бўлган 
корхоналарга нисбатан юқори даражадаги тўзилмаларнинг иштироки, 
жумладан, айрим минтақалар ва бутун халқ хўжалиги учун 
минтақавий ва халқ хўжалиги самарадорлигини, халқ хўжалигининг 
айрим тармоқлари, молия-саноат гуруҳлари, корхона ва холдинг 
тўзилмалари бирлашмалари учун – тармоқ самарадорлигини ва барча 
даражадаги даромад ва харажатлар нуқтаи назаридан давлат 
иштирокида – бюджет самарадорлигини қамраб олади. 

---

505 
Инвестиция лойиҳаларини баҳолаш учун фойдаланиладиган 
кўрсаткичлар уларни қўллашнинг асосий жиҳатлари ва шартларини 
акс эттириши лозим. Бу кўрсаткичларни улар турли-туман бўлгани 
ҳолда қуйидаги гуруҳларга бирлашитриш мумкин: молиявий-
иқтисодий, норматив, ресурс кўрсаткичлари ва ҳоказолар.
Молиявий-иқтисодий кўрсаткичлар қаторига лойиҳа қиймати, 
дисконтлаш йўли билан олинган соф жорий қиймат, фойда, 
рентабеллик (инвестициялар қайтими), ички фойда меъёри (лойиҳа 
бўйича тушумлар жорий ҳажми инвестициялар жорий қийматига, соф 
жорий қиймат кўрсаткичи эса нолга тенг бўлган коэффициент), ўзини 
қоплаш даври ва ҳоказолар.
Норматив кўрсаткичлар қаторига эса ҳуқуқий кўрсаткичлар 
(миллий ва халқаро ҳуқуқ меъёрлари), конвенциялар ва стандарт 
талаблари, патент лаёқати ва интеллектуал мулк ҳуқуқига амал 
қилишнинг бошқа шартларини киритиш мумкин. Улардан 
биронтасига амал қилмаслик самарали лойиҳани бажариб 
бўлмайдиган қилиши мумкин.
Ресурс кўрсаткичлари ҳам лойиҳани амалга оширишнинг потен-
циал имкониятини белгилаб беради. Улар қуйидаги гуруҳларга 
тақсимланади: илмий-техник ресурслар – керакли илмий-техник 
асосларнинг, мос келувчи малакали мутахассислар мавжудлиги; 
ишлаб чиқариш ресурслари –ушбу лойиҳани амалга ошириш учун 
ишлаб чиқариш қувватлари ва моддий ресурслар мавжудлиги; 
технологик вариантлар – рақобатлашувчи технологияларни баҳолаш; 
молиявий ресурслар ҳажми ва манбалари ва ҳоказолар. 

---

506 
Ҳозирги пайтда хорижий, шунингдек, мамлакатимиз амалиётида 
фойдаланилаётганбир қатор усулларни иккита асосий гуруҳга 
бирлаштириш мумкин. Биринчи гуруҳни инвестиция лойиҳаларини 
баҳолашнинг статик усуллари (баъзида оддий ёки анъанавий деб ҳам 
аталади) ташкил қилади: концепция, дисконтлашдан, жумладан, 
капиталга 
фойда 
меъёри 
(ўртача, 
ҳисоб-китоб 
ёки 
йиллик)инвестицияларнинг ўзини қоплаш муддати, зарарсизлик 
нуқтасини топиш ва бошқалардан фойдаланишни кўзда тутмайдиган 
усуллар. Иккинчи гуруҳ со жорий қиймат (соф келтирилган қиймат) 
усули, ички фойдалилик (даромадлилик) меъёри, дисконтланган 
ўзини қоплаш даври, инвестициялар рентабеллиги, аннуитет каби 
дисконтлашдан фойдаланишга асосланган динамик усуллар киради.