|
Anton Chexov
90
qilgan jinoyat bo‘lib, jinoyatchini Sibir kutayot-
gandir. Jinoyatkor qotil bo‘lsa ham ajab emas-
dir... Uryadnik Jigin bo‘lsa parvo qilmay papi-
ros chekib o‘tiripti. «Bu qanaqa buyruqchi o‘zi?
Uning o‘zi qayerdan paydo bo‘lib qoldi? – dey-
di. – Usiz biz qiladigan ishimizni bilmaymizmi?»
deydi. Demak, – dedim men, – sen ahmoq, bu
yerda hech narsaga e’tibor bermasdan go‘dayib
turibsan, hech narsani bilmaysan. «Men, – dedi
u, – kecha kechqurunoq hudud noziriga xabar
qilganman». Hudud noziriga nima uchun xabar
qilasan, deb so‘radim. Qonunlar majmuasining
qaysi moddasiga asosan? Axir, chunonchi, bi-
rov suvga cho‘kkanda yoki o‘zini bo‘g‘ib o‘ldir-
ganda va shuning singari hodisalarda, xullas,
bunday ishlarda nozir qo‘lidan bir narsa keladi-
mi? Bu jinoiy ish, fuqaro ishi... Tezlik bilan ter-
govchi va sudya janoblariga chopar yubormoq
kerak. Hammadan avval sen akt tuzib kelishti-
ruvchi sudya janoblariga yuborishing lozim, –
dedim. Uryadnik bo‘lsa mening gapimni eshitib
kulaberdi, xizmatchilar ham kuldilar. Hamma
kuldi, taqsir. Qasamyod qilib bularni ko‘rsata
olaman. Mana bu ham kuldi, anavi ham kuldi.
Jigin ham kuldi. Nega iljayasiz, dedim. Uryad-
nik: «Kelishtiruvchi sudya, bunday ishlarni qa-
rolmaydi», dedi. Bunday so‘zlarni eshitib, juda
qizishib ketdim. Uryadnik, sen shunday deb
aytmadingmi? – dedi unter, uryadnik Jigin ga
qarab.
– Ha, aytdim.
– Oddiy xalq oldida: «Bunday ishlarni kelish-
tiruvchi sudya qarolmaydi» deb aytganingni
hamma eshitdi. Bu gapni hamma eshitgan-
Buqalamun
91
dan so‘ng, desangiz, taqsir, men qizishib ket-
dim. Jon-ponim chiqib ketdi. «Nima deding,
qani qaytarib ayt!» – dedim. U menga tag‘in
o‘sha so‘zlarni takrorladi. Men unga o‘shqir-
dim. Qan day qilib, dedim, sen kelishtiruvchi
sudya janoblari to‘g‘risida shunday so‘zlarni
aytaolasan... Sen politsiya uryadnigi bo‘laturib,
hukumatga qarshimisan, a? Bilasanmi, de dim,
agar kelishtiruv
chi sudya janoblari istasa-
lar, bunday so‘zlaring uchun seni ishonchsiz
deb ayblab, guberna jandarmi idorasiga yubo-
rishlari mumkin! Axir, bunday siyosiy so‘zlar
uchun kelishtiruvchi sudya janoblari seni qa-
yerlarga haydab yuborishini bilasanmi? de-
dim... Oqsoqol bo‘lsa: «Sudya o‘z haddidan
tashqari hech narsaga qo‘l uraolmaydi. U faqat
mayda ishlarnigina qaraydi», dedi. Xuddi shun-
day deb aytdi, hamma eshitdi... Axir qanday
qilib sen ma’muriyatning obro‘yini tushirasan,
de dim. Hazilingni bir chekkaga yig‘ishtirib qo‘y,
dedim, bo‘lmasa ishing yomon bo‘ladi, birodar,
Varshavada yoki erlar gimnaziyasida xizmat
qilganimda birorta noqulay so‘zni eshitsam,
jandarm ko‘rinmasmikin deb, darrov ko‘cha-
ga qarar edim, ko‘rinib qolsa: «Bu yoqqa kel,
yigit», der edim-da, eshitgan hamma gapimni
aytardim. Bu yerda bo‘lsa, qishloqda bunday
gaplarni kimga aytasan?.. Jonim chiqib, yura-
gim tars yorilib ketdi. Hozirgi xalq o‘zboshim-
cha va itoatsiz bo‘lib, o‘zini unutib qo‘yganidan
juda koyindim, aylantirib bir soldim... Albatta,
uncha qattiq urganim yo‘q, siz janob oliyning
sha’nilariga ikkinchi bunday qattiq so‘z aytmas-
ligi uchun urdim. Uryadnik bo‘lsa oqsoqolning
Anton Chexov
92
tarafini olib qoldi. Shundan so‘ng, albatta, men
uryadnikka ham tarsaki tortib yubordim. Shu
bilan boshlanib ketdi... Qizishib ketgandan ke-
yin, taqsir, axir urmasdan bo‘lmaydi-da. Agar
ahmoq kishini urmasang, o‘zing gunohiga qo-
lasan. Ayniqsa ish ustida, tartibsizlik ustida.
– To‘xtang-chi! Tartibsizlikni tekshiradigan
kishi bor, buning uchun uryadnik, oqsoqol,
yuzboshi bor...
– Uryadnik hamma narsaga qarab ulgura ol-
maydi, axir uryadnik men tushungan narsani
tushunmaydi...
– Axir bu sizning ishingiz emasligini tushun-
sangiz-chi!
– Nega endi? Qanday qilib bu mening ishim
bo‘lmasin! Ajab... Odamlar tartibsizlik qilsin-u,
mening ishim bo‘lmasin! Nima qilay, ularni
shu qilig‘i uchun maqtaymi? Anavilar bo‘lsa,
meni ashula ayttirmaydi, – deb sizga chaqa-
di... Xo‘sh, ashulaning nima yaxshi joyi bor?
Ish o‘rniga ular ashula aytadilar... Bu ham yet-
maganday, kechasi chiroq yoqib o‘tirish odat
bo‘lib qolipti; yotib uxlash payti kelgan, ular
bo‘lsa gap sotishib, hiring-hiring kuladilar. Bu
narsalarning hammasini yozib qo‘yganman.
– Nimani yozib qo‘ygansiz?
– Chiroq yoqib o‘tirgan kishilarni yozib
qo‘yganman, – Prishibeyev cho‘ntagidan yog‘
bosgan qog‘oz chiqarib, ko‘z oynagina taqib
o‘qidi: – Chiroq yoqib o‘tiradigan dehqonlar
Ivan Proxorov, Savva Mikiforov, Pyotr Petrov,
askar xotini Shustrova, o‘zi tul, Semyon Ki s-
lovni o‘ynash tutgan. Ignat Sverchok jodugarlik
Buqalamun
93
qiladi, uning xotini Mavra bo‘lsa, kechalari bi-
rovlarning sigirlarini sog‘ib oladi.
– Bas! – dedi sudya va guvohlardan so‘ray
boshladi.
Unter Prishibeyev ko‘z oynagini peshonasi-
ga ko‘tarib ajablangan holda, sudyaga qaraydi.
Sudya uning tarafini olmaydiganga o‘xshaydi.
Uning kosasidan irg‘ib chiqqan ko‘zlari yalti-
raydi, burni qip-qizarib ketadi. U dam sudyaga,
dam guvohlarga qaraydi. Sudya nega buncha-
lik hayajonlanganini, nima uchun burchaklar-
dan, goho norozilik bayon qilgan, goho sekin-
gina kulgan ovozlar eshitilganini anglolmaydi.
Bir oy qamalsin, deb chiqarilgan hukmni ham
u anglolmadi.
– Nima uchun? – dedi unter, hayron bo‘lib. –
Qaysi qonunga asosan?
Va shu onda unga ma’lum bo‘ldiki, dun-
yo o‘zgargan, endi yorug‘ jahonda yashash
hecham mumkin emas. U ko‘ngilsiz va g‘ussali
fikrlar ichida qoldi. Biroq, sudya oldidan chiqib
xizmatkorlarning to‘planib allanimalar gapirib
turganini ko‘rgach, tark etolmaydigan odati
bo‘yicha, Prishibeyev yana g‘oz turib, xirqiroq
va g‘azabli tovush bilan qichqirdi:
– Xaloyiq tarqal! To‘planma! Uy-uyingga
jo‘na!
Do'stlaringiz bilan baham: |
