Boshlang’ich sinflar uchun matematikadan kompyuterli ijodiy topshiriqlar tizimini yaratish

1.  Hotiraga  mo’ljallangan  topshiriqlarni  ta’limga  tatbiq  etishda 

o’quvchilarning u yoki bu mavzu doirasidagi tayyorgarligi hisobga olinadi. 

Misollar keltiramiz: 

1-topshiriq:  Sonlar  qatorida  1  va  3  sonlari  orasidagi  hamda  3  va  5  sonlari 

orasidagi sonlarni ayting. 

2-topshiriq:  Bir  o’quvchida  3  ta  daftar,  ikkinchisida  undan  1  ta  ortiq  daftar 

bor. Ikkinchi o’quvchida nechta daftar bor? 

Birinchi topshiriq 10 ichida raqamlash mavzusiga oid bo’lib, o’quvchi 1 va 3 

sonlari orasida joylashgan natural son 2 ni hamda 3  va 5 sonlari  orasidagi natural 

son 4 ni topib aytadi.  

Ikkinchi  topshiriq  10  ichida  qo’shish  va  ayirish  amallarini  bajarishga  doir 

bo’lib,  o’quvchilar  masalani  3Q1q4  (daftar)  deb  yechimini  ko’rsatishadi.  Ҳar 

ikkala holatda ham o’quvchi oldingi bilimlarni, ya’ni 1 dan keyin keluvchi son 2, 

shuningdek,  3Q1q4  ekanligini  esga  tushirib  faoliyat  ko’rsatadi.  Bunday  tajribaga 

o’quvchi  ko’p  duch  kelgan.  U  o’z  faoliyatida  oldin  uchragan  tajribani  takrorlab, 

o’z  tasavvurlarini  esga  tushirib  faoliyatni  amalga  oshiradi.  Oldingi  tajriba,  oldin 

hosil  qilingan  tasavvur  (bilim)larni  esga  tushirib  bajariladigan  topshiriqlarni 

hotiraga mo’ljallangan o’quv topshiriqlari deb tushunamiz.  

O’quvchilar  hotirasiga  mo’ljallangan  o’quv  topshiriqlarining  psihologik 

asosini  hotira  hodisalari  –  o’rganilgan  bilimlarni  esga  tushirish,  bilim  va  faoliyat 

usulini hotirada tiklab, aytilgan o’quv holatiga tatbiq etish, tatbiq etilayotgan bilim 

va  faoliyat  usullarini  yanada  aniqlashtirish  tashkil  etadi.  Qayta  hotiralashga  oid 

mustaqil ishlarni bajarishda, asosan, o’quvchining hotirasi ishlaydi. 

Mashq  -  u  yoki  bu  mavzu  doirasida  bilim,  faoliyat  usullarini  bir  hil  o’quv 

sharotida bajarishga oid o’quv topshirig’idir. Mashq qilish jarayonida bilimlar esga 

---

 

16 

tushiriladi; esga tushirilgan bilim, faoliyat usuli aytilgan (berilgan) o’quv holatiga 

tatbiq qilinadi; mashq qilish natijasida sub’ekt (shahs) faoliyati takomillashtiriladi. 

Bu  hodisani  nazarda  tutib,  ayrim  mutahassislar  «mashq  qilinadi»  iborasini 

ishlatishadi. O’quv topshirig’i bajariladi, mashq qilinadi.  

O’quv  topshirig’ini  bajarish  yo’li  bilan  o’quvchi  masala  yechimini  topsa, 

mashq  qilish  yo’li  bilan  o’z  bilimi,  faoliyat  usullarini  takomillashtiradi. 

Matematika darslarida qo’llaniladigan mashqlarni ikki guruhga ajratib o’rganamiz: 

Trenirovka qilishga oid mashqlar, ijodiy mashqlar. 

Trenirovka  -  bu  bir  hil  bilim,  faoliyat  usulini  bir  hil  sharoitda  takrorlash 

demakdir.  Uning  mohiyati  hatti-harakatlarni  oddiy  takrorlash  bo’lib,  uning 

vositasida faoliyatning u yoki bu sifati yanada takomillashtiriladi.  

3-topshiriq: Olti sonidan keyin keluvchi sonni ayting. 

4-topshiriq: Etti sonidan keyin keluvchi son ifodalangan raqam kartochkasini 

ko’rsating.  

5-topshiriq:  Sakkiz  soni  qanday  sondan  keyin  keladi?  Shu  son  ifodalangan 

raqamli kartochkani ko’rsating. 

Trenirovka  paytida  uch  narsa  takrorlanadi.  10  ichidagi  sonlar  qatorida 

berilgan sondan keyin keluvchi sonni topib, uni aytish; sonlar qatorida berilgan son 

(7) dan keyin keluvchi son (8)ni to’g’ri topish va uni raqamli kartochkada ko’rsata 

bilish; berilgan son (8) qanday son (7)dan keyin kelganini aniqlash va kartochkada 

ko’rsata  bilish.  Ayniqsa,  matematika  darslarida  og’zaki  hisob  mashqlarini 

o’tkazish  trenirovka  (ko’nikmalarni  malaka  darajasiga  ko’tarishga  mo’ljallangan) 

mashqlari  vazifasini  bajaradi.  Aytilgan  sharoitda  bilimni  takrorlab  faoliyatni 

amalga oshirish ko’nikmalarning takomillashib, malakaga aylanishiga olib keladi. 

Shunday qilib, trenirovka topshiriq (o’z–o’ziga topshiriq) asosida o’tkaziladi.