«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

68-savol.Bazal yadrolar fiziologiyasi
Yarim sharlar po‘stlog‘ining bir‘biriga qaratilgan medial qismlari ichida bir 
guruh yadrolar joylashgan. Ular bosh miya asosiga yaqin bo`lgani uchun 
bazal yadrolar, deb ataladi. Sut emizuvchilarda bu yadrolarga dumli o‘zak va 
po‘choqdan iborat targ‘il tana, oqimtir yadro, qora modda va subtalarnik yadro 
kiradi (24-rasm).

---

Bazal yadrolarga keladigan afferent signallarning ko‘p qismini targ‘l tana qabul 
qiladi. Bu signallarning manbai uchta: katta yarim sharlarning barcha sohalari, 
talamusning yadrolari va qo
ra modda. Efferent tolalar targ‘il tanadan oqimtor 
yadroga va qora moddaga o‘tgan. Qora modda, targ‘il tana va talamusga 
o‘tgan yo`llar dofaminergik tuzilmalardan iborat.
Oqimtir tananing ichki qismidan bazal yadrolarning eng muhimi bo`lgan 
efferent yo`li 
boshlanadi. Bu yoi asosan talamusda, qisman o‘rta miyada 
tugaydi. Bazal yadrolar katta yarim sharlar po‘stlog‘ining assotsiativ sohalarini 
motor sohalari bilan po‘stloq ostidan bog‘lab turadigan zanjirning bir halqasi.
Bazal yadrolarning fukksional ahami
yati ular shikastlanganda yaqqol ko‘rinadi. 
Maymunlarda oqimtir yadroning ikki tomonlarna yemirilishi harakatlarning 
keskin kamayib ketishiga, mimikaning susayishiga olib keladi. Muskullarda 
plastik tonus rivojlanadi, tanasi noqulay vaziyatda bo`lsa ham, hayvon uni 
uzoq vaqt o‘zgartirmaydi. Oqimtir yadrosi shikastlangan bemorlar 
harakatlarida noaniqlik paydo bo`ladi va qo‘shimcha harakatlar kamayadi 
(masalan, odam yurganida qo`llari qimirlarnaydi).
Dumli yadrosi shikastlangan maymunlar serrayib qotib qolad
i, og‘riqni sezish 
susayadi, chamalash reflekslari yo‘qoladi. Odamlarda esa atetoz paydo 
bbo`ladi, ya‘ni qoi-oyoqlar tinmay betertib harakatlanib turadi. Bu harakatlar 
kuchayib, butun tana muskullariga tarqalishi, ritmi yo‘qolib, betertib bo`lib 
ketishi ha
m mumkin. Bu holat xoreya deyiladi. Atetoz va xoreya targ‘il 
tananing oqimtir yadroga o‘tkazib turadigan tormozlovchi ta‘siri yo‘qolishi 
natijasidir, degan fikr bor.
Targ‘il tananing shikastlanishi qo‘shimcha harakatlarni ham kuchaytiradi. 
Odam gapirganda 
mimikasi kuchayadi, gapning ma‘nosi va mimika 
muskullarining harakatlanish jadalligi o‘rtasida monandsizlik kuzatiladi.
Bazal yadrolarning ma‘lum qismlarini elektr toki bilan ta‘sirlash ularning 
harakatlarni boshqarishda ishtirok etishini isbotlaydi. Tar
g‘il tanani ta‘sirlash 
hayvonlarda aylanma harakatlarni yuzaga chiqaradi 
– bosh va tana 
ta‘sirlashga qarama-qarshi tomonga sekin aylanadi. Oqimtir yadro 
rag‘batlantirilsa, bosh miya po‘stlog‘ining motor sohasi yuzaga keltiradigan 
harakatlar tormozlanadi.
Hozir bazal yadrolar harakatlarni boshqaradigan ko‘p pog‘onali tizimning 
muhim qismi deb hisoblanadi. Bazal yadrolar miya yarim sharlari po‘stlog‘ining 
assotsiativ sohalaridan ma‘lumotlarni olib, shu ondayoq maqsadga erishishga 
qaratilgan zarur harakatlaar 
rejasini tuzishda ishtirok etadi. Bu reja to‘g‘risidagi 
axborot gipotalamusga o‘tib, miyachadan kelgan axborotga qo‘shiladi. 
Impulslar talamusdan po‘stloqning motor sohasiga yetib keladi. Po‘stloqdan 
harakatlar rejasi miya stvoli va orqa miya segmentlariga tushib, motoneyronlar 
orqali tegishli muskullarni ishga soladi.