Ma’lumki 10 va 100 ichida bir va ikki xonali sonlarni kushish va ayirishni ukuvchilar ogzaki usulda xisoblashni urganidilar. Ming ichida kushish va ayirishning avval ogzaki sungra yozma usullari urganiladi

Minglik
Ma’lumki 10 va 100 ichida bir va ikki xonali sonlarni kushish va ayirishni ukuvchilar ogzaki usulda xisoblashni urganidilar. Ming ichida kushish va ayirishning avval ogzaki sungra yozma usullari urganiladi. Kushish va ayirishning ogzaki usullari yuz ichida bulganidek sonni yigindiga, yigindini songa kushish xossalariga, shuningdek ayirishning tegishli koidalariga asoslanadi. Bu nazariy bilimlarni bolalar yuz ichida amallarni urganishda uzlashtirganlar. SHunig uchun ming ichida kushish va ayirishning ogzaki usullarini urganish metodikasida yuzlik mavzusidagi tegishli metodika bilan kup uxshashlik bor. Xisoblashning uxshash usullari bir-biri bilan takkoslangan xolda urganiladi. Xisoblash malakalarini xosil kilish uchun turli-tuman mashklardan foydalaniladi. Bu mashklar nazariy bilimlarni mustaxkamlashga yordam beradi. Ming ichida kushish va ayirishning ogzaki usullari bir vaktda va kuyidagi tartibda karaladi. Tayyorgarlik boskichida nomerlash xakidagi bilimlarni kullash bilan boglik bulgan mashklar karaladi.
Masalan:
300+2 305+20 320+20 302-300
300+20 350+2 320-300 325-25
300+40+5 325-25
300+25 302-2
Bu ifodalarni kiymatini topishda yuz ichidagi ogzaki kushish va ayirish usullaridan foydalaniladi, sungra
500+300 500-300
5 yuz +3 yuz = 8 yuz 5 yuz – 3 yuz= 2 yuz
500+300=800 500-300=200
60+80=140 170-90
6 un + 8 un = 14 un 17 un – 9 un = 8 un
14 un = 140 170-90=80
240+380 620-380
24 un + 38 un = 62 un 62 un – 38 un = 24 un
240+380=620 620-380=240
Bunday xisoblashlar nomrlash buyicha bilimlarni mustaxkamlaydi va bolalarni kushish va ayirishning ancha murakkab usullarini urganishga tayyorlaydi, sungra 640300 va 64030 kurinishidagi kushish va ayirish usullari bilan tanishadilar. Bunda avval bolalar sonni yigindiga kushish va yigindidan sonni ayirish koidalarini ikki xonali sonlar katnashgan mashklarni bajarib takrorlaydilar.
Masalan: Kulay usul bilan xisoblang.
(50+6)-30=(50-30)+6=20+6=26
(50+6)-4=50+(6-4)=50+2=52
Xisoblash usulini tushuntiring.
54-20=(50+4)-20=(50-20)+4=30+4=34
54-2=(50+4)-2=50+(4-2)=50+2=52
Bu misollari yechish usulini bilganlik asosida kuyidagi misollarni xisoblash usuli tushuntiriladi.
640+300=(600+40)+300=(600+300)+40=900+40=940
640-300=(600+40)-300=(600-300)+40=300+40=340
640+30=(600+40)+30=600+(40+30)=600+70=670
640-30=(600+40)30=600+(40-30)=600+10=610
Sungra bu xisoblash usullarini takkoslaydilar va bu usullar nimasi bilan uzshash va nimasi bilan fark kilishini aniklaydilar.

350 + 420	360 – 250	430+350=400+30+ +300+50=(400+300)+ +(30+50)=700+80=780 430+350= =430+(300+50)= =(430+300)+50= =730+50=780
(300 50) (400 20)	(300 60) (200 50)
300+400=700	300-200=100
50+20=70	60-50=10
700+70=770	100+10=110
350+420=770	360-250=110
YUzliklar yuzliklarga, unliklar unliklarga kushiladi.	YUzliklar yuzliklardan, unliklardan unliklar ayiriladi

790-350=(700-300)+(90-50)=400+40=440
790-350=(790-300)-50=490-50=440
790-350
79 un – 35 un = 44 un
44 un = 440
240+60=(200+40)+60=200+(40+60)=200+100=300
500-40=(400+100)-40=400+(100-40)=400+60=460

490 + 350	400+300=700	430-250= =(430-200)-50= =230-50=180
(400 90) (300 50)	90+50=140
350 – 80	700+140=840
(200 150)	350 – 80
150-80=70	(50 30)
200+70=270	350-50=300
	300-30=270

800-380=(800-300)-80=500-80=420
700+230=700+(200+30)=(700+200)+30=930
90+60=90+(10+50)=(90+10)+50=150
380+70=380+(20+50)=(380+20)+50=450
500-140=500-(100+40)=(500-100)-4=360
270-130=270-(100+30)=(270-100)-30=170-30=140
140-60=140-(40+20)=(140-40)-20=100-20=80
340-160=340-(100+60)=(340-100)-60=240-60=180
O’nlik
O`nlik sonlarni og`zaki nomerlashni o`rganishni 10 haqidagi tushunchani shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plardan 10 tadan qilib bog`lab, 10 ta bir bitta unlikni hosil qilishini ko`radilar. So`ngra ular o`ntalik cho`plarni sanash mashqlarini, o`nliklarni qo`shish va ayirishni bajaradilar (2o`n+3o`n=5o`n, 7o`n-3o`n, 4o`n-2o`n). Shunday mashqlar asosida o`quvchilar o`nliklarni oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish va ayirish mumkin ekan, degan xulosa chiqarishadi.
So`ngra 11-20 sonlarining hosil bo`lishiga doir ishlar bajariladi.