«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

GIPOTALAMUSNING FE’L-ATVOR SHAKLLANISHIDA  
ISHTIROKI  
Gipotalamusning ba‘zi chegaralangan sohalariga elektr toki bilan ta‘sir qilinsa, 
hayvonning xatti-
harakati o‘zgaradi. Masalan, orqa gipotalamus 
qo‘zg;alganida, ochlik holati uchun xos xatti-harakatlarni ro‘yobga 
chiqaradigan soha topilgan. U ta‘sirlanganda, hayvon ovqat qidira boshlaydi, 
soiagi oqib, hazm tizima a‘zolari harakati kuchayadi va qon bilan ta‘minlanishi 
ortadi. Lateral gipotalamus ham ovqatlanishga bog‘liq xatti-harakatlarning 
shakllanishiga daxldor. U olib tashlansa, hayvon butunlay ovqat yemay va suv 
ichmay qo‘yadi. Lateral gipotalamusdagi bu soha ochlik markazi, deyiladi.
Ventromedial yadrolarning yemirilishi ochofatlikka va ko‘p ovqat yeyish 
natijasida semirib ketishga olib kelad
i. Bu yerda to‘qlik markazi joylashgan. 
Uning neyronlari qonda oziq moddalar miqdorining ovqat qabul qilinishi bilan 
bog‘liq bo`lgan o‘zgarishlariga sezgir.
Lateral ta‘bxiralik, stresslarga chidamlilikning pasayishiga olib keladi. Bunday 
shikastlanishda ma‘lum bir boshqaruv tizimining emas, balki bir nechta tizimlarning 
faoliyati buziladi.
66-savol.Talamus fiziologiyasi
Oraliq miya miya stvolining bir qismi bo`lib, uning asosiy tuzilmalarini ko‘ruv 
do‘mbog‘i – talamus, do‘mboq usti va do‘mboq osti sohalar – epitalamus va 
gipotalamus tashkil qiladi.
Hidlov yo`llaridan tashqari, katta yarim sharlaga boruvchi barcha afferent 
yo`llar talamus orqali o‘tadi.
Talamusga joylashgan neyronlar 40 taga yaqin yadro hosil qiladi. Funksional 
nuqtai nazardan ularni spetsifik, nospetsifik, assotsiativ va motor yadrolarga 
bo`lish rasm bo`lgan.
Spetsifik yadrolarning neyronlari po‘stloqning muayyan sohalariga boglangan. 
Ularning shikastlanishi ma‘lum sezgilarning yo‘qolishiga olib keladi. Bu faqat 
spetsifik yadrolarning impulslarni chetdagi retseptorlardan katta yarim sharlar 
po‘stlog‘iga o‘tkazuvchi bekat ekanidan dalolat beradi. Spetsifik yadrodagi 
neyronlar faqat bir turdagi retseptorlardan kelgan impulslarga javob beradi.
Lateral tizzasimon tana ko‘ruv tizimining sensor yadrosi bo`lib xizmat qiladi. 
Bu yadro yorug‘lik darajasini aniqlashda va rang sezishda ishtirok etadi. 
Lateral tizza
simon tana to‘rt tepalikning oldingi do‘mboqlaridan tolalar oladi, 
undan chiqqan tolalar esa bosh miya po‘stlog‘ining ko‘ruv sohasida tugaydi.
Orqa do‘mboqlar bilan afferent tolalar yordamida bog‘langan medial 
tizzasimon tana eshituv tizimining spetsifik talarnik yadrosi hisoblanadi. Bu 
yadrodagi neyronlarning bir guruhi ma‘lum chastotadagi tovushlarni qabul 
qilishga moslashgan. Medial tizzasimon tana akustik axborotni tahlil qiladi va 
po‘stloqning eshituv markaziga o‘tkazadi.

---

Sensomotor tizimning ham tal
amusda o‘ziga xos (spetsifik) yadrolari bor.
Talamusning assotsiativ yadrolari ayrim sezgi tizimidan emas, balki bir 
vaqtning o‘zida bir nechta sezgi yo`llaridan impulslar oladi. Bu yadrolar 
po‘stloqdagi assotsiativ sohalarga bog‘langan. Talarnik assotsiativ 
yadrolarning fuksiyalari haligacha yaxshi aniqlanmagan. Talamusning motor 
yadrolariga ventro-lateral yadro kiradi. Unga miyacha va bazal tugunlardan 
tolalar kirgan. Chiquvchi tolalar esa yadroni miya po‘stlog‘idagi motor soha 
bilan bog‘lab turadi. Ventro-medial yadro harakatlarni boshqaruvchi tizimning 
bir qismi.
Impulslar nospetsifik yadrolardan avval po‘stloq osti tuzilmalariga o‘tkaziladi, 
so‘ngra bu tuzilmalardan parallal ko‘tariluvchi yo`llar orqali miya po‘stlog‘ining 
ko‘pgina qismlariga borib yetadi.
Talamusning nospetsifik yadrolari o‘rta miyadagi to‘rsimon formatsiyaning 
davomi hisoblanadi. To‘rsimon formatsiyaning po‘stloqni faollashtiruvchi 
ko‘tariluvchi ta‘siri talamusning nospetsifik yadrolari orqali o‘tadi.
Talamus katta yarim sharlar po
‘stlog‘iga intiluvchi sensor (sezuvchi) signallar 
yo`lida o‘ziga xos darvoza bo`lib, juda muhim ahamiyatga ega ma‘lumotlarni 
po‘stloqqa o‘tkazadi. Kuchsiz, ahamiyatsiz signallar bu yerda to‘xtalib, 
o‘tkazilmaydi.
Talamus nospetsifik yo`llar orqali katta yarim sharlardagi neyronlar 
qo‘zg‘aluvchanligiga ta‘sir qiladigan bo`lsa, po‘stloq ham o‘z navbatida 
talamusga tormozlovchi va yengillashtiruvchi ta‘sir o‘tkazadi. Bu ta‘sirlar ham 
spetsifik, ham nospetsifik yadrolarga yetib keladi.
Talarno-kortikal tizim uxlash va uyg‘onish, bedorlik va boshqa jarayonlarni 
boshqarishda ham ishtirok etadi. Talamus og‘riqni sezishning oliy markazi hamdir.