Litosfera. Tayanch iboralar

Stratosfera  .  Stratosfera  troposferadan  yuqorida  joylashgan.  Bu  qatlamda 

havo harorati asta sekin ko’tariladi. Stratosferada ozon qatlami joylashgan bo’lib, u 

yer yuzasini ultrabinafsha nurlardan saqlaydi. Yer yuzasidan ko’tarilgan konvektiv 

havo oqimi yeta olmaydigan balandliklardan boshlanadi. Stratosfera 40  – 60  km. 

gacha  ko’tariladi.  Mazkur  qatlamda  havo  xususiyatlarining  sifat  jihatidan  sekin 

o’zgarishiga  Yer  yuzasi  ta’sirining  birdaniga  kamayishi  sabab  bo’ladi. 

Stratosferada  atmosferaning  20%  massasi  tuplangan.  Ushbu  qatlamda  havoning 

zichligi va bosimi juda kam. Shuning uchun bu yerda faqat binafsha rangli nurlar 

tarqaladi,  shu  sababli  osmon  binafsha  rangda  bo’ladi.  Stratosfera  ham 

troposferadagi  gazlardan  iborat,  ammo  bu  yerda  ozonning  ulushi  ko’proq,  ammo 

miqdori  kam.  Stratosferada  ozon  15  –  30  km  balandliklar  oralig’ida  tarqalgan. 

Ozonning  miqdori  kam  bo’lishiga  qaramay,  u  troposfera  xususiyatlarining 

shakllanishida  va  Yer  yuzasidagi  xayotda  juda  muhim  axamiyatga  ega.  Chunki 

ozon qatlami tirik organizmlar uchun xavfli bo’lgan qisqa to’lqinli ulьtrabinafsha 

nurlarini yutib oladi. Stratosferada 20 km. balandlikkacha xarorat o’zgarmaydi. Bu 

qatlam  quyi  qatlam  deyiladi.  Mazkur  qatlam  ozon  pardasi  joylashgan 

                                                           

8

 Strahler, Alan H, “Introducing physical geography”.  94-b, (mazmun-mohiyatidan foydalanildi). 

 

---

balandlikkacha  davom  etadi.  Yuqori  qatlamda  havo  xarorati  doimo  ortib  boradi. 

Buning  asosiy  sababi  ozon  qatlamining  qisqa  to’lqinli  radiatsiyani  yutishi 

natijasida  qizib  ketishidir.  Mazkur  qatlam  yuqori  stratosfera  deb  ataladi. 

Stratosferani  ozonosfera  ham  deb  atashadi.  Troposfera  bilan  stratosfera  o’rtasida 

gaz  almashinib  turadi,  natijada  stratosferada  suv  bug’lari  bo’ladi  va  ozon 

pardasidan  pastda,  sovuq  qatlamda  rang  –  barang  tusda  tovlanuvchi  sadafrang 

bulutlar vujudga keladi. 

Mezosfera stratosferaning yuqori qismidan, 50 km. balandlikdan boshlanadi 

va  80  km.  balandlikkacha  davom  etadi.  harorat  yana  pasayib  boradi  va  yuqori 

qismida  –  90

0

S  gacha  pasayadi

9

.  Bu  joyda  kumushsimon  bulutlar  hosil  bo’ladi. 

Havoning zichligi juda ham kam, Yer yuzasidagi zichlikdan 200 baravar kam. 

     2006 yilda uning maydoni 29.5 mln.km

2

 teng bo’lgan. Uning yani ozonning 

kam miqdorini ko’k, so’r va sariq ranglarda tasvirlangan

10

.