So’z boshi

Rektal  surtmalar.  Bu  dori  shakllari  gidrofob  va  gidrofil  asosli  rektal 
surtmalarga  bo‘linadi,  ular  keyingi  paytlarda  tibbiyot  amaliyotida  keng  ko‘lamda 
ishlatilmoqda.  Gidrofil  asos  sifatida  birinchi  turkum  gidrofil  asoslar  PEG  va 
metilsellyuloza  xosilalari  ishlatilmoqda.  Bu  dori  shakllari  dozalarga  bo‘lingan 
bo‘lib, shprits-tyubiklarda, maxsus aplikatorlrda chiqarilmoqda. 
Rektal  jelatina  kapsulalari.  Bu  dori  shakllari  istiqboli  bor  bo‘lgan  dori 
shakllaridan  biri  xisoblanadi.  Ular  birinchi  marta  1937  yilda  “SHerer”  firmasi 
tomonidan  surgi  vositasi  sifatida  qo‘llaniladigan  shamchalarni  kapsula  bilan 
qoplashni  taklif  etganlar.  1980  yilga  kelib  esa  bu  dori  shakllari  Britaniya 
farmakopeyasining  tarkibiga  aloxida  farmakopeya  maqolasi  sifatida  “Rektal 
kapsulalar” nomi bilan kiritildi. Unga ko‘ra rektal dori shakllari torpedo shaklida 
bo‘lishi lozim.  
Bugungi kunga kelib, rektal kapsulalarni terapevtik ta’siriga ko‘ra quyidagi 
turlari ishlab chiqarilmoqda: yallig‘lanishga qarshi, yaralarga qarshi, silga qarshi, 
garmonal  va  boshqalar.  Olib  borilgan  ilmiy  izlaish  natijalari  jelatin  kapsulasi 
asosida yaratilgan rektal kapsulalar boshqa turdagi rektal dori turlariga qaraganda 
nisbatan  texnologik,  biofarmatsevtik  va  iqtisodiy  nuqtai  nazaridan  maqsadga 
muvofiq ekanligi ko‘rsatgan.  
Rektal  kapsulalar  “cho‘zilgan”  tomchi  shaklida  bo‘lib,  0,6  ml  dan  1,8  ml 
gacha  bo‘lishi  mumkin.  Ular  tashqi  tomonidan  suv  bilan  muloqotda  oson  sir-
anadigan  yupqa  jelatin  qavati  bilan  qoplangan  bo‘ladi.  Bu  rektal  kapsulalarini 
qabul qilish va bir xil dozalarga bo‘lish imkon yaratadi.  
Rektal  kapsulalar  boshqa  turdagi  rektal  dori  shakllariga  qaraganda  yuqori 

---

63 
 
haroratga  chidamliligi  (45-50
0
S),  to‘g‘i  ichak  shilliq  qavatini  qitiqlamasligi  va 
tarkibidagi  asosiy  ta’sir  etuvchi  moddani  tez  va  oson  ajratib  chiqarishi  bilan, 
qolaversa  jelatin  qobig‘i  bilan  qoplanganligi  uning  dori  moddasini  tashqi  omillar 
ta’siridan  saqlashi  bilan  boshqa  rektal  dori  shakllariga  nisbatan  ustunlikka  ega 
ekanligini  ko‘rsatadi.  Rektal  kapsulalarda  xatto  linimentlarni,  surtmalarni, 
suspenziya va eritmalarni ham kapsulalash mumkin. 
Rektal  kapsulalar  tarkibidagi  asosiy  ta’sir  etuvchi  moddaning  ajralib 
chiqishi,  boshqa  rektal  dori  turlarinikiga  qarganda  tezroq.  Bunda    to‘g‘ri  ichak 
devoridagi kuchsiz ishqoriy muhit (rN 7,3-7,6) ta’sirida jelatin qavati bo‘kib, ichak 
silliq  qavatining  kuchsiz  qisqarishi  natijasida  qobiqnnig  yorilishi  va  dori 
moddasining tashqariga chiqishi kuzatiladi.  
Rektal  jelatin  kapsulalari  ham  shamchalarga  qo‘yilgan  barcha  talablarga 
javob  berishi  lozim,  ular  tibbiyotda  asosan  proktologik  kasalliklarni  davolashda 
qo‘llaniladi.  Olimlarning  izlanishlari  shuni  ko‘rsatdiki,  rektal  kapsula  tarkibidagi 
terapevtik  samaradorlik  boshqa  turdagi  rektal  dori  shakllariga  nisbatan  ikki 
baravariga  yuqori  ekan.  SHuningdek,  bu  dori  shakllarini  ishlab  chiqarish, 
qimmatbaxo  biologik  faol  moddalar  va  ingredientlarni  tejab  qolish  xisobiga, 
ko‘pgina dori preparatlarini tan narxini kamayishiga olib kelmoqda.   
Rektal jelatin kapsulalarini ishlab chiqarish to‘laligicha avtomatlashtirilgan, 
qolaversa  chet  ellardan  import  xisobiga  olib  kelinadigan,  shamcha  asosi  sifatida 
ishlatiladigan  kakao  moyni  jelatin  massasiga  almashtirilishi  yuqori  iqtisodiy 
samaradorlikka ega ekanligini ko‘rsatmoqda. Bu dori shakllarini ishlab chiqarish, 
presslash  asosida  ishlaydigan,  yuqori  ishlab  chiqarish  unumdorligiga  ega  bo‘lgan 
avtomatik liniyalarda olib boriladi.