So’z boshi

Rektal  dori  shakllarini  quyidagi  bir  necha  yo‘nalishlar  bo‘yicha 
rivojlantirish mumkin: 
1. Liofilizatsiyalangan  shamchalar.  Bunday  shamchalar  katta  tashqi 
yuzaga  va  yuqori  g‘ovaklikka  ega  bo‘lganligi  sababli  to‘g‘ri  ichak  shilliq 
qavatidagi  juda  kam  miqdordagi  sekretsiya  xisobiga  ham  oson  parchalanadi  va 
eriydi.  Natijada  shamcha  tarkibidagi  asosiy  ta’sir  etuvchi  modda  shuncha  tez  va 
ko‘p miqdorda qonga so‘riladi. Qolaversa, bunday shamchalar tayyorlashda dori va 
yordamchi  moddalardan  tayyorlangan  suvli  suspenziyalar  va  emulsiyalar 
qoliplarga quyilgandan so‘ng, chuqur muzlatish uchun qoldiriladi (liofilizatsiya). 
2. G‘ovak  shamchalar.  SHamchalar  bilan  to‘g‘i  ichak  shilliq  qavatini 
muloqotini  yaxshilash  va  buning  natijasida  shamcha  tarkibidagi  dori  moddasini 
shamcha tarkibidan ajralib chiqishini osonlashtirish uchun –ovak shamchalar taklif 
qilindi,  bunda  600  mm.s.u.  ga  teng  bosim  ostida  suyultirilgan  shamcha  massasi 
qoliplarga quyiladi.    

---

62 
 
3. Kovak  yoki  ichi  bo‘sh  shamchalar.  SHamcha  tarkibidagi  asosiy  ta’sir 
etuvchi  moddani  shamcha  tarkibidan  tezroq  va  to‘liqroq  ajralib  chiqishi  uchun 
kovak  yoki  ichi  bo‘sh  shamalarga  dori  moddasining  eritmasi,  suspenziyasi  yoki 
emulsiyasini quyish orqali kovak yoki ichi bo‘sh shamchalarni olish mumkin. 
4. Ko‘p qavatli shamchalar. Bir  qancha davlatlarda ikki  yoki  ko‘p  qavatli 
shamchalar  texnologiyasi  bo‘yicha  patentlar  olingan  bo‘lib,  bu  shamchalarning 
qobiqlari  past  suyuqlanish  haroratiga  ega  bo‘lgan,  o‘z  tarkibida  maxalliy  ta’sir 
etish xossasiga ega blgan dori moddasini saqlagan (anestezin, belladonna ekstrakti) 
asoslardan  tayyorlanadi.  O‘zagiga  esa  organizmga  rezorbtiv  ta’sir  ko‘rsatadigan 
dori  moddasi  kiritiladi.  O‘zak  sifatida  esa  yuqori  suyuqlanish  haroratiga  ega 
bo‘lgan asoslardan foydalaniladi. 
5. Plyonka bilan qoplangan shamchalar. Dori moddasini rektal yo‘l bilan 
organizmga  kiritishda  uni  kerakli  organ  va  to‘qimalarga  etkazib  berilishini 
ta’minlash  va  nazorat  qilish  uchun,  shamchalarni  yupqa  plenka  bilan  qoplash 
mumkin  bo‘ladi.  Natijada  faol  komponent  diffuziyasi  birmuncha  sekinlashsada, 
kerakli  organ  va  to‘qimaga  to‘laroq  etib  boradi.  SHamchalarni  kapsulaga  o‘rash 
orqali ham xuddi shunday natijalarga erishish mumkin. 
6. Bo‘yalgan shamchalar. Xar xil farmakologik guruxlarga mansub bo‘lgan 
dori  moddalarini  aloxida-aloxida  ranglarga  bo‘yash  orqali  ularni  oksidlanishiga, 
shuningdek tarkibdagi komponentlarni strukturasini buzilishiga (destruksiya) sabab 
bo‘ladigan  yorug‘lik  nurlarining  ma’lum  bir  spektrlaridan  saqlash  imkoniyati 
paydo bo‘ladi.