Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Параметрик усуллар.
1. Экспоненциал тақсимот қонуни учун. Агар эҳтимоллик 
зичлиги функцияси қуйидаги кўринишда берилган бўлса, у 
ҳолда: 
0
,
)
(




t
e
t
f
t


бўлганда (1) 

---

45
N-та техник объектлар сони ишонч эҳтимоллиги «б» бўлган 
тадқиқот ўтказилаётган тасодифий қийматнинг нисбий 
хатолиги б-нинг ўртача t (биринчи бузилишгача бўлган ўртача иш 
вақти ёки ўртача ресурси) қиймати нисбатига боғлиқ равишда 
аниқданади. Нисбий хатолик 

; 
в
урт
урт
t
t
t



, 
(2) 
бу ерда t
ўрт
- ўртача қиймати. 
Бир томонлама ишонч чегараси 


0,80 (ёки 0,90, 0,95, 0,99) 
тенг бўлган қийматлардан фойдаланиш тавсия этилади. Тадқиқот 
объектни сони N бўлганда ишонч чегараси қуйидаги формула 
билан ҳисобланади: 
2
2
,
1
1
N
Х
N





, (3) 
бу ерда -N ва х қийматлари жадвалдан олинади. N ни аниқлаш 
тартиби қуйидагича: 
-t ва 

қийматлари учун нисбий хатолик б қиймати олдиндан 
берилади; 
- 

ва 

қийматлари асосида жадваллар бўйича У=1 қараб, N-
ra тенг бўлган сон қиймати топилади. 
1-Мисол. Бузилгунга қадар ўртача ишлаш вақтининг нисбий 
хатолиги 

=0,1 дан ошмайдиган автомобилнинг иситиш тизимидаги
кузатишга қўйиладиган радиаторлар сони N аниқлансин (

=0,9 
учун). 
Радиаторларнинг 
бузилиш 
сабаби-«найчаларнинг 
тузланишлиги». Бузилишгача бўлган ишлаш вақтларининг тақсимот 
қонуни-экспоненциал тақсимоти деб фараз қиламиз. 
Ечилиши. Бошланғич маълумотларни (3) формулага қўйиб, 
N=200 га тенг эканлигини топамиз (

=10, 

=0,9 ва V=l,0 учун). 
1. Вейбулл тақсимот қонуни. Агар эҳтимоллик зичлиги 
функцияси қуйидаги кўринишда берилган бўлса, у ҳолда; 
1
( )
d
в
t
f t
в t
у






; 
0

t
бўлса (4) 

---

46
кузатишга қуйиладиган объектлар сони берилган б ва улар учун 
нисбий хатолик 

ва t
ўрт 
қийматларига боғлиқ ҳолда аникланиши 
тавсия этилади. Бу холда вариация коэффициенти: 
,
1
1
1
1
)
2
1
(





 





 



в
Г
в
Г
в
Г
V
(5) 
бу ерда Г(х)- гамма-функция, унинг қиймати махсус жадвалларда 
келтирилган бўлади, 

(2) формула билан аниқланади. ишонч 
эҳтимоллиги 

эса, 0,80; 0,90; 0,95 га тенг. 
Кузатиладиган объектлар сони N; 


2
2
:
1
2
1
N
в
X
N





(6) 
Бу ердаги 
2
2
:
1
N
X


қиймати махсус жадвалдан олинади. N ни 
топиш тартиби: 
-ишонч эҳтимоллиги 

даги t