K o r y o n in g k u c h s iz la n is h i
XII a sr K ory o d ag i ijtim o iy -siy o -
siy h ay o t o 'z a ro ichki u ru s h la r va
d e h q o n la r g 'a la y o n la ri d a v ri b o 'lib , b u d a v la tn in g k u c h sizla n ish i
natijasi b o 'lg an .
M a n sa b d o r lav o zim lar u c h u n im tih o n joriy etilishi a m a l
d o rla r so n in in g o sh ish ig a olib keldi. N a tija d a XI a s rd a h u k u m a t
u la rg a x iz m a t n a d e lla rin i b e rish n i to 'x ta td i. Biroq, y e rla r yetish-
m asligi v a n la rg a o 'z la rin in g q a rin d o sh la ri va "x iz m a t k o 'rsa tg a n
m a n s a b d o rla r" g a k atta y erla rn i b e rish g a m o n elik q ilm a d i. S hun-
d a y qilib, m a m la k a td a k atta m iq d o rd a g i boy lik va siyosiy ta'sirg a
ega b o 'lg a n " n u fu z li o ila la r" sh a k lla n d i. Bu d a v rd a soliq y u k in in g
o g 'irlig i va k o 'p m iq d o rd a g i q a rz la rd a n d e h q o n la r v a y ro n bo 'lib ,
b o r - y o 'g 'id a n ayrilishi tu fay li " n u fu z li o ilalar" va a m a ld o rla r d eh -
q o n la rn in g n a d e lla rin i bosib oladi. N atijad a, d e h q o n la rn in g xona-
v a y ro n b o 'lish i d a v la t g 'a z n a sig a tu s h a d ig a n tu s h u m la rn in g keskin
k am a y ish ig a olib keldi. K atta y e r eg a la ri esa y erla rin i m u sta h k a m -
lash b ila n birga, o 'z la rin in g o try a d la rin i tu z g a n , lek in m a m la k a t
arm iy a si h a rb iy sa lo h iy a tin i y o 'q o tib k u ch sizla n d i.
H a rb iy va h a rb iy b o 'lm a g a n a m a ld o rla m in g m a m la k a td a tu tg a n
siyosiy m av q eig a k o 'ra o 'z a ro q a ra m a -q a rsh ilik la r k u ch a y ib bor-
gan. B a'zi h o la tla rd a d a v la t to 'n ta rish la ri b o 'lib tu rg an . Bu d a v rd a
h o k im iy a t te p asid a g i v a n la r q o 'g 'irc h o q h u k u m a t vazifasini bajar-
g an b o 'lib , a m ald a h o k im iy a tn i "ta'sirli o ilalar" b o sh q arg an .
5 4
V B ob. K O R Y O D A V L A T I
XI asrn in g ikkinchi y a rm id a m a m la k a td a g i "n u fu z li o ila 'd a rd a n
biri b u kyo v o n lik Lilar sulolasi b o 'lg a n . Li Jay o n o 'z in in g u c h ta qi-
zini v an M ujonga tu rm u sh g a u z a tg a n . U n in g o 'z i esa h u k m d o m in g
b o sh m aslahatchisi bo'lib, a m ald a d a v la tn i b o sh q arg an . XII a sr bos-
h id a u n in g nevarasi Li Jagyom h a m q izin i v an Yejonga b erg an , ke
y in ch alik u 2 qizini van Injonga u z a tg a n . U Bosh m aslah a tc h i lavo-
zim i b ilan birga h arb iy v azirlik va m a n sa b la r vazirligini b o sh q arib ,
q o 'lid a katta h o k im iy atn i to 'p la g a n . 1126 yili u d a v la t to 'n ta rish in i
am alg a oshirib, Injonni u y q a m o g 'i b ila n jazolagan. Lekin, 1127 yili
g 'a rb iy p o y ta x t Sogyon (z am o n av iy P x en y an )d an b o 'lg a n a m a ld o r
la r y o rd a m i tufayli Li Jagyom q o 'lg a olinib, su rg u n qilinadi.
1135 yili p o y ta x td a g i m a rk a z iy h o k im iy a td a n n o ro z i b o 'lg a n
S ogyon vani q a rin d o sh la ri b o 'lg a n m a h a lliy a slz o d a va z o d a g o n la r
o 'lk a n in g s h im o li-g 'a rb id a b o 'lg a n d e h q o n la r g 'a la y o n in i q o 'lla b -
q u v v a tla d i. K atta m iq d o rd a g i so liq la r va m e h n a t m ajb u riy atlari-
d a n ta sh q a ri u sh b u o 'lk a d e h q o n la r ch e g a ra h u d u d la rid a g i q o 'sh i
a rm iy a n n i boqishi va c h e g a ra d a n o 'ta d ig a n m a m la k a t h a m d a xori-
jiy elch ilarg a x izm at k o 'rsa tish i lozim b o 'lg a n .
G 'a la y o n n in g g 'o y a v iy ra h n a m o si b u d d a v iy ro h ib M yochxon
b o 'lib , u K oryo d a v la tin in g b a rc h a b a lo -o fa tla rig a sab a b u n in g
p o y ta x tin in g geo g rafik jo y lash u v ii b ila n b o g 'liq , d e b ay tilad i. Shu
bois, p o y tax tn i S ogyon sh a h rig a k o 'c h irish taklifi b ila n ch iq q an .
B u n d a n ta sh q a ri, M yochxon Szin im p eriy asi va u n in g S o g y o n d ag i
h am fik rla ri o q su y ak a m a ld o rla rg a b o 'y n su n m a s lik n i d a 'v a t q ilad i
h a m d a u la rg a q arsh i q o 'z g 'o lo n k o 'ta rib , y a n g i d a v la t tu zg an lig in i
e'lo n qiladi. Q o 'z g 'o lo n n i b o stirish u c h u n d a v la t arb o b i va tan iq -
li o lim K im B usik b o sh ch ilig id a g i a rm iy a n i y u b o ra d i. Bu v a q td a
q o 'z g 'o lo n c h ila r o ra sid a ixtilof p a y d o b o 'la d i. Bu q a rsh ilik y a k u n i-
d a M yochxon va u n in g y aq in h a m fik rla ri o 'ld irild i va S ogyon bir
yil d a v o m id a h im o y alan d i. Biroq, 1136 y iln in g b a h o rid a h u k u m a t
q o 'sh in la ri sh a h a rg a kirib, q o 'z g 'o lo n sh a fq a tsiz la rc h a b o stird i.
H u k u m a tg a q a rsh i h a ra k a tla r m a 'lu m m u d d a t d a v o m etg an .
1162 yili m a m la k a tn in g turli h u d u d la r id a d e h q o n la r g 'a la y o n la ri
b o 'lib tu rg a n , 1166 yili T xam na (z am o n av iy C hejudo) o ro lid a k atta
g 'a la y o n b o 'lad i.
Y uqorida aytib o 'tilg an id ek , h arb iy va h a rb iy b o 'lm a g a n am a l
d o rla r o 'rtasid ag i o 'z a ro zid d iy atli v az iy a td an d o im iy ra v ish d a od-
diy avom xalq z a ra r k o 'rg an . 1170 y ild a h a rb iy q o 'm o n d o n C hon
V B ob. K O R Y O D A V L A T I
5 5
Ju n b u d a v la t to 'n tarish in i am alga o shiradi. O 'z in in g axloqsizliklari
va b e m a 'n i qiliqlari b ilan m a sh h u r b o 'lg a n Van lyjon (1146-1170)
x alq n in g noroziligi sab a b lisu rg u n g a y u b o rilad i h a m d a taxtga u n in g
akasi M yonjon (1170-1197) chiqadi. Lekin a m ald a m am lak atn i C hon
Ju n b u b o sh q arg an . H a rb iy m ajlisning d a v la t b o sh q a ru v id a o 'm i
katta b o 'lg an , joylarda h a m h o k im iy a t h arb iy la r q o 'lig a o 'tg an .
H a rb iy b o 'lm a g a n a m a ld o rla r va b a 'z i b u d d a v iy ib o d a tx o n a la r
to m o n id a n h a rb iy la r h o k im iy a tin i b ir n ec h a m a rta a g 'd a ris h g a h a
ra k a t q ilin g a n (1173, 1174 yillar), a m m o b u h a ra k a tla r natijasiz ya-
k u n to p g a n . O 'z n a v b a tid a , h a rb iy a m a ld o rla r o ra sid a h o k im iy a t
u c h u n k u ra s h la r b o sh la n a d i. N a tijad a C h o n Ju n b u n in g o 'z i h a m
o 'ld irila d i.
M a m la k a td a tax t u c h u n b o 'lg a n o 'z a ro ichki n iz o la r d e h q o n
la r q o 'z g 'o lo n la ri (1175-1178) b ilan d a v o m etg an . S h im o li-g 'a rb iy
o 'lk a d a g i d e h q o n la r g 'a la y o n la ri b o stirilg a n d a n k e y in n o ro z ilik
h a ra k a tla ri m a rk a z iy va ja n u b iy tu m a n la rg a k o 'c h g a n . Isyonchi-
la r a m a ld o rla r va z o d a g o n la rn in g q o 'rg 'o n la rin i yoqib, u la rn in g
iz d o sh la rin i o 'ld irish g a n , bosib o lin g a n y e rla rd a g i o m b o rla rd a n
o z iq -o v q a tla rn i ah o lig a ta rq a tish g a n . Jan g qilish g a iq tid o rli va
y irik o try a d h iso b la n g a n d e h q o n M an i b o sh c h ilig id a g i o try a d h u
k u m a t u c h u n en g xavfli b o 'lg a n . 1176 yili u K onju v iloyati M yon-
xak so q ish lo g 'id a g i d e h q o n la r g 'a la y o n ig a b o sh ch ilik qilgan.
D e h q o n la r o try a d la ri K yosan p ro v in siy a si sh a rq id a g i K ay asan va
M irik san to g 'la rid a va b o sh q a jo y la rd a h a ra k a tla n g a n . U la m i b o s
tirish u c h u n ja n u b g a m a x su s h u k u m a t q o 's h in i y u b o rilg a n . 1177
y ild a M ani m u z o k a ra la r u c h u n p o y ta x tg a ch a q irilg a n . Bu d a v rd a
h u k u m a t q o 'sh in la ri K y o n san d a g i d e h q o n la r o try a d la rin i to r-m o r
q ilg a n va M a n in in g oilasi g a ro v ta rz d a a sir o lin g an . S o 'n g ra M ani
y an g i q o 'z g 'o lo n g a ra h b a rlik q ilgan. U n in g o try a d i qisq a m u d d a t-
d a q a to r s h a h a rla rn i egallab, q o 'z g 'o lo n 4 p ro v in siy a g a y o y ilg an
va b u h u d u d la rd a g i 50 ta m an zil egallab o lin g an . M an i y an a b ir
b o r m u z o k a ra u c h u n c h a q irilg a n v a q td a q o 'lg a olinib, qatl q ilin
gan. K e y in ro q u n in g sa fd o sh la ri to r-m o r etilib, ja n u b d a g i d e h q o n
la r q o 'z g 'o lo n la rin in g asosiy m a rk a z la ri y an c h ib ta sh lan g a n .
Biroq, 1177 y iln in g y o z id a sh im o li-g 'a rb iy x u d u d la rd a , x u su -
san, S o g y o n d a h a m q o 'z g 'o lo n la r b o sh la n g a n . Bir y ild a n osh iq
v a q t m o b a y n id a h u k u m a t q o 'z g 'o lo n m a rk a z la rin i b o stira olm a-
gan . Q o 'z g 'o lo n y an a u z o q v a q t d a v o m etish i m u m k in edi, le-
5 6
V B ob. K O R Y O D A V L A T I
k in q o 'z g 'o lo n c h ila r o ra sid a b ird a m lik b o 'lm a g a n lig i bois, u tez
o ra d a
b o stirila d i. Q o 'z g 'o lo n n i b o stirish d a h u k u m a t vakillari
q o 'z g 'o lo n c h ila rn in g sa rd o rla rin i so tib olish va d e h q o n la rg a o z iq -
o v q a t ta rq a tish kabi h iy lalarn i q o 'llad i.
M am la k a tn in g sh im o li-g 'a rb iy h u d u d la r id a d e h q o n la r h ara-
kati k a m a y g a n b ir v a q td a 1193-1194 y illa rd a ja n u b d a g i K y onsan
p ro v in siy a sid a y a n g id a n g 'a la y o n la r b o sh la n d i. Eng y irik g u ru h -
la rn in g sa rd o ri Kim Sam va X yosim lar b o 'lg a n . 1193 yil d a v o m id a
b u g u ru h la r jazo q o 'sh in la rig a q a rsh i m u v affaq iy atli k u ra s h olib
b o rd ilar. 1194 yil b a h o rid a h u k u m a t q o 'sh in la ri va q o 'z g 'o lo n c h ila r
o ra sid a k atta ja n g bo 'lib , b u ja n g d a 7 m in g d e h q o n la r o 'ld irild i va
a sir olin d i. A ynan m a z k u r q o 'z g 'o lo n d a n s o 'n g ja n u b iy viloyatlar-
d a d e h q o n la r h a ra k a ti to 'x tag an .
1196 y ild a K oryo h u k u m a ti s a rk a rd a C hxve C h x u n x o n q o 'lig a
o 'td i. U va u n in g a v lo d lari 60 y ild a n k o 'p r o q v a q t d a v o m id a m a m
la k a tn i b o sh q a rd i. V anlar u sh b u su lo la n in g q o 'g 'irc h o g 'i b o 'lg a n .
C hxve C h x u n x o n d a v rid a d e h q o n la r q o 'z g 'o lo n la rin in g old in i
olish m a q sa d id a d e h q o n la r n a d e lla rin i bo sib o lish n i taq iq lash
b o 'y ic h a b u y ru q e 'lo n q ilin g an . S hu bois b a 'z i y irik y er e g a la ri u la r
to m o n id a n o 'z la sh tirib o lin g an d a v la t y erla rin i q a y ta rib b erad i.
D a v la t x izm atig a p a stk i ta b a q a d a n y etish ib ch iq q a n pugok va so ijti-
m o iy q a tla m id a n b o 'lg a n h a m d a yanin (" e rk in o d a m la r" ) to ifasiga
te n g b o 'lg a n k ish ila r q ab u l qilin a b o sh lad i. A y n an sh u kabi islo-
h o tla r tu fay li d e h q o n la r h a ra k a ti k a m a y d i. 1199 yil m a m la k a tn in g
sh im o li-s h a rq id a q o 'z g 'o lo n b o sh la n a d i. L ekin C hxve C h x u n x o n -
n in g m in ta q a d a g i vaziy atn i o 'z g a rtiris h b o ra sid a g i v a'd asi tufayli
tez o ra d a q o 'z g 'o lo n bo stirilad i.
D arh aq iq at, b u v aq td a m a m la k a td a d e h q o n la r h arak ati b irm u n c-
h a k u ch sizlan d i va aso san p astk i q a tla m - nobilarga q arsh i h a ra k a tla r
b o 'ld i. 1198 yili m am lak atd a C hxve C h x u n x o n x o n a d o n id a n b o 'lg an
M anjok b o shchiligidagi n o b ilar su iq a sd in in g oldi olindi.
M anjok n o b ila rn in g ah v o lin i y ax sh ilash b ilan ch e k la n m ad i. U
h o k im iy a tn i q o 'lg a olish, o d a m la rn in g n o b ig a ay lan ish ig a oid huj-
jatlarn i y o 'q qilish; a slz o d a b o 'lm a g a n " p a s t ta b a q a " va " m a rh a -
m atli" o d a m la rn i te n g la sh tirish kabi b ir q a to r siyosiy m a q sa d la rn i
a m a lg a o sh irish g a h a ra k a t qildi. S u iq a sd fosh b o 'lg a n id a n so 'n g ,
u n in g ra h b a ri va 100 d a n o sh iq ta ra fd o rla ri y o 'q q ilindi. 1200
yili C h in ch ju (K yonsan p ro v in siy a sijd a n o b ila r g 'a la y o n i b o 'ld i.
V B ob. K O R Y O D A V L A T I
5 7
Q o 'z g 'o lo n c h ila r 6 m in g d a n o rtiq m ah alliy a m a ld o r va z o d a g o n -
larn i a sir olib, k o 'p la rin i o 'ld ira d ila r. A ynan sh u yili M ilso n d a h a m
n o b ila r q o 'z g 'o lo n i b o 'la d i. K eyinchalik X a p ch x o n d a pugok ijtim o-
iy q atlam i g 'a la y o n k o 'ta ra d i.
1202 yili K y o n san p ro v in siy a sid a y an a g 'a la y o n la r b o sh la n d i
va u n in g ish tiro k ch ilari, asosan, arm iy a g a y a q in d a jalb q ilin g an
d e h q o n la r, b u d d a v iy ru h o n iy la r b o 'lg an . Q o 'z g 'o lo n la rd a n k ey in
o 'z ig a xos arm iy a tash k il e tilg a n b o 'lib , b u a rm iy a q ariy b ikki yil
h u k u m a t q o 'sh in la ri b ila n ja n g la r olib b o rd i. U la rn in g asosiy shi-
o rla rid a n b iri Sillani q a y ta tik la sh b o 'lg a n ........
K oryoning dav latch ilik tizim i k uchsizlanishiga d e h q o n la r
g 'alay o n lari va "n u fu zli oilalar" orasid ag i o 'z a ro kelishm ovchiliklar
sabab b o 'lg an . B oshqa to m o n d an , b u h o lat K oreya davlatchiligi sah-
nasiga yangi shaxslar va turli tab aq a lar kelishiga im k o n iy at bergan.
Do'stlaringiz bilan baham: |