V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр



Download 4,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/65
Sana31.07.2021
Hajmi4,06 Mb.
#134067
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   65
Bog'liq
Koreya tarixi

V Bob. 
KORYO DAVLATI
B irlashgan  Silla  d a v la ti  o 'rn ig a   K oryo  su lo lasi  (918-1392  yy.)  k el­
g an.  K o ry o n in g   p o y ta x ti  S onak  sh a h ri  b o 'lib ,  b u   sh a h a rd a   Van 
G o n   tu g 'ilg a n .  M a z k u r  sh a h a r  k ey in ch a lik   K egyon  (z am o n av iy  
K eson sh ah ri) d e b  n o m lan g an .
X asrd a K o ry o d a g i 
Yangi su lo la n in g  aso sc h isi V an G on
ijtim o iy -iq tis o d iy   tu z u m  
(918-934 yy.) m a rk a z la s h g a n  d a v la t
q u ris h   m a q s a d id a   m a h a lliy   z o d a ­
g o n la r  b ilan   d o 's to n a   m im o sa b a t olib  b o rd i.  U,  av valo,  y an g i  y e r­
larni  eg allash   m a q s a d id a   h o k im iy a t  te p a s id a   m a h a lliy   h u k m d o r- 
larni  vassal  sifa tid a   q o ld ird i.  Q o lav ersa,  h u k m d o rla rg a   o 'z  h a rb iy  
q o 'sh in la rin i  tu z ish   im k o n in i  b erd i.  Ik k in ch id a n ,  u   o 'z   to m o n ig a 
o 'tg a n   sillalik  y irik   a m a ld o rla rg a   y u q o ri  lav o zim larn i  ta q d im   qil- 
di.  U c h in c h id a n ,  Van  G o n   h o k im iy a tn i  y u q o ri  ta b a q a v a k illa ri  b i­
lan q a rin d o sh lik   rish ta la rin i m u sta h k a m la s h g a  h a ra k a t qildi.  C h u ­
n on ch i, u n in g  tu rli y u q o ri m a rta b a li x o n a d o n la rd a n  6 n a fa r,b o sh q a  
x o n a d o n la rd a n  esa  23 n a fa rb o sh q a   x o tin la ri b o 'lg a n .  X otinlar ikki 
tu rd a g i  u n v o n g a   eg a b o 'lg a n . S h u n in g d e k , Van  G o n   q iz la rid a n  bi- 
rini  S illaning oxirgi v an i  K y o n su n n in g  o 'g 'lig a   tu rm u s h g a  b erg an . 
K eyinchalik  p o d sh o lik   n a s lid a n   b o 'lg a n   q iz la rn i  K oryo  v an larig a 
tu rm u s h g a   b e rish   a n 'a n a g a   a y la n g a n lig i  bois,  q a rin d o sh lik   alo q a- 
larig a aso sla n g a n   o q su y a k la r su lo lasi sh a k llan g a n .
Yuqori  m artab ali  z o d a g o n la r  u c h u n   "y em ish   o k ru g la r"   tizim i 
b o 'lg an .  K eyingi q a tla m d a  turli  d a v la t x izm atchilari va m utaxassis- 
lar tu rg an . U la rd a n  keyin  e rk in  fu q a ro lar yoki yanilar ("saxiy o d a m ­
lar") -  dehq o n lar,  h u n a rm a n d la r,  sa v d o g a rla r va b aliq ch ilar tu rg an . 
Lekin,  u la r erk in   h a rak atlan ish   h u q u q ig a   ega  b o 'lm ag an la r.  Bu  ho- 
lat  d a rb a d a rlik   ta rz id a   b ah o lan g a n .  U lar  q ay e rd a  n a d e lla r b erilg an  
b o'lsa,  ay n an   sh u   y e rd a   y ash a sh la ri  lozim   b o 'lg a n   va  b u   d a v la t  re- 
yestriga kiritilgan. Q olaversa, u la r ishlash, soliq to 'la sh  m ajburiyatini 
olganlar. H u n a rm a n d la r h a m  d a v la t reyestriga kiritilgan. B irm uncha


V  B ob.  K O R Y O  D A V L A T I
4 9
ta'm in lag an  o 'rta  q atlam g a yaninlar, y a 'n i sa v d o g a rla r kirgan. Lekin 
kim ki  m ab lag '  ja m g 'a rg a n  b o 'lsa   ham ,  qaltis h o la td a   bo'lib,  u n in g  
kelajagi  " y u q o ri" x o n a d o n  va am ald o rla rig a b o g 'liq  b o 'lg an .
Ijtim oiy  p o g 'o n a n in g   e n g   p a s tid a   chxoninlar  (" p a s t  ta b a q a d a g i 
o d a m la r")  tu rg a n .  Bu  ta b a q a  aso san ,  q u lla r (nobi)dan ib o ra t b o 'lib , 
u la r d a v la t va shaxsiy q u lla rg a  b o 'lin g a n . D a v la t n o b ilari b irm u n c ­
h a  yaxshi  h o la td a  y ash a g an lar.  C h u n k i,  u la r 60 y o s h d a n   k e y in   o 'z  
m a jb u riy a tla rid a n   o z o d   b o 'lg a n .  N o b ilik   m ero siy   b o 'lg a n ,  lekin 
u la r q a rz la r h iso b ig a h a m  to 'ld irilg a n . K o ry o d a d a stla b  q u l b o 'lg a n  
k ish ila r a s ta -s e k in  k re p o stn o y  d e h q o n la rg a   ay lan g a n lar. Van C o n ­
n in g  o 'z i b ir n ec h ta  saro y  n o b ila rin i y e r b ila n  ta 'm in la b , d e h q o n la r 
safiga q o 'sh g a n . Q o lav ersa, b u  y o 'ld a n  b o sh q a  k o 'p la b  z o d a g o n la r 
h a m  bo rg an . C h x o n in la r toifasiga y an a b o sh q alar, y a 'n i k o 'c h a  akt- 
y o rlari  va q a sso b lar k ab i  q a to r  "k asb  e g a la ri"  k irg an .
K o ry o n in g   m a 'm u riy   tu z ilish i  XI  a srg ach a  b o sq ic h m a -b o sq ic h  
ta rz d a  sh a k lla n g a n . M a m la k a t p ro v in siy a, viloyat, o k ru g  va u y e z d - 
larg a b o 'lin g a n .  Ikk ita  a lo h id a   ch e g a ra  h u d u d i:  sh im o liy   (sh im o li- 
g 'a rb iy )  va sh im o li-sh a rq iy  h u d u d   a lo h id a  ajralgan.  D a v la t y ig 'in i 
(m aslah a t o rg a n i) tash k il q ilin g a n  b o 'lib , u n g a  m a m la k a tn in g  b a rc ­
h a y u q o ri m arta b ali a m a ld o rla ri k irg an . U n d a n  k ey in g i b o sq ic h d a - 
gi 3 ta v a z irlik d a   d a v la t b o sh q a ru v in in g  tay an c h  tizim i m u jassam - 
lash g an . A m a ld a  q a b u l q ilin a d ig a n  q a ro rla r 6 ta id o ra la r (bu): ichki 
ishlar,  m oliya,  harbiy,  ta'lim ,  a d liy a  v a  q u rilish   to m o n id a n  am alg a 
o sh irilg an .  S h u n in g d e k ,  elch ilarn i  q a b u l  qiluvchi,  m a ro sim la rn i 
o 'tk a z u v c h i,  q u rb o n lik lar,  m o ta m   m a ro sim la ri  va  b o sh q a   m asala- 
la r b ila n  sh u g 'u lla n u v c h i y an a 9 ta  id o ra   (si) m a v ju d   b o 'lg a n .
958  yili  v an  K vanjon  (949-975  yillar)  d a v rid a   d a v la t  lav o zim  
("k v ag o ")larig a  im tih o n   to p sh irish   tartib i  q a y ta   tik la n g an .  Sulola- 
viy  z o d a g o n la r va y u q o ri m a n sa b d a g i  k ish ila r a v lo d la ri u c h u n  im ­
tih o n  to p sh irish  m ajb u riy  b o 'lm a g a n . A m ald o rlik  fu q a ro lik  va har- 
b iy g a  b o 'lin g a n   b o 'lib ,  a y n a n   s h u n d a n   u n in g   n o m i  yanban  ("ikki 
qism ")  p a y d o  b o 'lg a n   va  u n in g  m a v q e i Y ev ro p ad ag i d v o ry a n la rg a  
te n g  b o 'lg a n .  A g a r K o ry o n in g  S o 'n g g i P ekche va  Silla b ila n  h arb iy  
h a ra k a tla ri  d a v rid a   h a rb iy la r  u s tu n   tu rg a n   b o 'lsa,  m a m la k a t  bir- 
la sh g a n d a n   s o 'n g   fu q a ro v iy   a m a ld o rla r  k o 'p ro q   im tiy o zla rg a  ega 
b o 'lg a n   (siyosiy  m asala n i y ech ish d a).
Kvago  tartib i  "k u c h li  x o n a d o n la rd a n "   b o 'lm a g a n   " d a v la tg a


5 0
V  B ob.  K O R Y O  D A V L A T I
x izm at  q ilg a n la r"   ta b a q a sin in g   bilim   va  q o b iliy a tla rig a  q a ra b   b ir­
m u n c h a  k o 'p a y ish la rig a  im k o n  b erg an .  Bu, o 'z  n a v b a tid a ,  m ero siy  
a risto k ra tiy a n in g   ta'sirini b irm u n c h a   k u c h siz la n tirg a n .
Q o 'sh in   h a rb iy   m a jb u riy a t  h iso b ig a  e rk in   d e h q o n la r  (harbiy 
h a ra k a tla r  d a v rid a   nobilar  h a m   h a rb iy   m ajb u riy atn i  o 'ta g a n la r) 
d a n   ib o ra t  b o 'lg a n   a rm iy a d a n   (m a m la k a t  him o y asi  u c h u n )  va  o l­
tita  q o 'riq c h i  k o rp u s   (saroy  q o 'riq c h ila ri,  sh a h a r  d a rv o z a si,  d a v la t 
m u a ssa sa la ri  va  b o sh q a la rn i  q o 'riq lo v c h ila r)d a n   tash k il  to p g a n . 
A rm iy ag a  yangi  q a b u l  q ilin g a n la rn in g   xarajatlari  q ish lo q d o sh la ri 
h iso b id a n   q o p lan g an .
K oryo iq tiso d iy o tin in g  aso sin i y e rd a n  fo y d a la n ish d a  d a v la t m o- 
n o p o liy asi shakli (konjon) tash k il q ilgan. S hu b ilan  b ir q a to rd a  y erg a 
b o 'lg a n   x u su siy   m u  Ik  shakli  (sajon)  h am   a m a ld a   b o 'lg a n .  M am la- 
k a td a g i  asosiy k atta  y e rla r b u d d a v iy lik  ib o d a tx o n a la ri  ta sa rru fid a  
b o 'lg a n .  Yerga  b o 'lg a n   x u su siy   m u lk ch ilik   sh a k lin in g   k en g a y ish i 
m a rk a z la sh g a n  d av la tc h ilik n in g  su say ish ig a  sab a b  b o 'lg an .
K o ry o n in g   b irlash ish i  va  m a rk a z la sh g a n   d a v la tn in g   m u sta h - 
kam lan ish i  m a m la k a tn in g   n a fa q a t  siyosiy,  b alk i  iq tiso d iy  jih a td a n  
h a m   riv o jlan ish id a  m u h im   om il  b o 'ld i.  K oryo  iq tiso d iy o tid a ,  aso ­
san,  d e h q o n c h ilik k a  e 'tib o r  q aratilib ,  q u y id a g ila r  am a lg a   o sh iril­
gan:
B irinchidan, b u  so h a m u h im  ek a n lig i h a q id a   tu s h u n tiris h  ish la ­
ri olib borilg an . Yil  d a v o m id a  v an  va saro y  a 'y o n la ri ek in  m a y d o n - 
larig a  kelib,  d a la d a  ta n ta n a li  ra v ish d a   b ir n ec h a jo 'y a k  olish g an .
Ik k in ch id an , m a 'm u riy  va  iq tiso d iy  c h o ra -ta d b irla r o rq a li qish- 
loqqa  aholi  jalb  etilgan.  Yerga  a sk a rla rn in g   b ir  qism i  (a rm iy a  qis- 
q a rg a n d a n   so'n g ),  d a v la t  nobilari,  q am alg a n la r,  q o 'lg a   o lin g an  
d a y d ila r va b o sh q a la r b irik tirilg a n . S him oliy y erla rn i o 'z la sh tirg a n  
ch x o n in larn i  o z o d   q ilish  v a'd a  q ilin g an .  Q ish lo q   xo 'jalig ig a  ishti- 
yoqni  k u c h a y tirish   m a q sa d id a   v a q tin c h a   so liq la r  k am ay tirilg an , 
q o 'riq  y erla r b ir nech a  yil  d a v o m id a  so liq la rd a n  o z o d   qilingan.
U c h in c h id a n ,  m ah alliy   h o k im la r  to m o n id a n   q ish lo q   xo'jalik 
ek in larin i  e k is h d a n   to  y ig 'ib   o lin g u n g a c h a   b a rc h a   b o 's h   y erla r 
h iso b g a  olin g an .  U larn i  o 'z la sh tirish   u c h u n   esa  d e h q o n   u r u g '  va 
h o 'k iz  b ila n   q arzg a  ta 'm in la n ish i  lozim  b o 'lg a n .
T o 'rtin ch id a n ,  u ru s h   d a v rid a   y ig 'ilib   q o lg an   q u ro lla r  (m etall) 
tin ch lik  v a q tid a   q a y ta  eritilib,  d e h q o n la rg a  q ish lo q  xo'jaligi asbo- 
b i tarq a tilg an .


V  B ob.  K O R Y O   D A V L A T I
5 1
B eshinchidan, q o 'sh irn c h a  irrig atsiy a va m elio ratsiy a ish lari olib 
b orilgan.
O ltin c h id a n ,  tabiiy  o fa tla r  v a q tid a   k o 'rilg a n   z a ra rg a   q a ra b   so- 
liq la r k am ay tirilg an . A lo h id a  h o la tla rd a , ju m la d a n , k o 'rilg a n  z a ra r 
70 foiz va u n d a n  y u q o ri b o 'lsa,  so liq la rd a n  b u tk u l o z o d   qilingan.
Ichki  sa v d o  va n a rx -n a v o n i d a v la t n a z o ra t qilgan.  P o y ta x td a  va 
q a to r  y irik   s h a h a rla rd a   b o zo rla r  b o 'lib ,  u la r  5  k u n d a   1  m a rta   ish- 
lag an .  B u n d a n   ta sh q a ri,  k atta  va  kichik  s a v d o   sh o x o b ch a la ri  h a m  
b o 'lg a n .  M a m la k a tn in g   turli x u d u d la la ri  o ra sid a  k o m m u n ik a tsiy a  
tizim i  riv o jlan m ag an lig i  u c h u n ,  asosan,  m ah alliy   m a h su lo tla r  bi- 
la n  sa v d o  qilingan.
Tashqi  sa v d o d a  X ito y n in g  S un  im p eriy asi asosiy h a m k o r h isob- 
lan g an .  S him o ld a,  ch e g a ra   s a v d o sid a  k o ry o la r  k id a n la r  va  chjurc- 
h jen lar b ilan  s a v d o -so tiq  ish larin i olib b o rish g a n . Y apon sa v d o g a r- 
lari  b ila n   h a m   h a m k o rlik   qilingan.  T ashqi  sa v d o g a   q im m a tb a h o  
m etall,  g 'a lla,  ip ak ,  m o v u t,  ja n g   q u ro llari,  z e b -z iy n a t  b u y u m la ri, 
farfor,  q o g 'o z ,  siyoh,  y elp ig 'ich ,  teri,  jen sh en   va  k itob  olib  chiqil- 
g an .  Q o 'sh n i  m a m la k a tla rd a   y ash il  ra n g d a g i  k o rey s  kulolchilik 
m a h su lo tla ri m a s h h u r b oT gan.  1024-1025  va  1040 y illa rd a   K oryo- 
g a k o 'p la b   ara b   sa v d o g a rla ri ta sh rif b u y u ris h g a n .  U la r m a m la k a t- 
g a sim ob, b o 'y o q  va  d o ri-d a rm o n  olib k irish g an .
P ul b irlig i sifatid a g 'a lla  v a m a to d a n   fo y d a la n ilg a n . 996 yili  m e- 
ta lld a n   ta n g a   ish lab   ch iq arilg a n ,  lekin  u   u z o q   m u d d a t  m u o m ala- 
d a  b o 'lm a g a n .  1097  y ild a   p u l  m u o m a la si  to 'g 'r is id a   b u y r u q   e'lo n  
q ilin g a n   b o 'lib ,  u n g a   k o 'r a   a m a ld o rla r  va  a sk a rla rg a   o ylik  m ao sh  
sifatid a p u l b erila b o sh lag an . P o y ta x td a to 'lo v  ta rz id a  fa q a t p u l qa- 
b u l q ila d ig a n   s a v d o   m a rk a z la ri  p a y d o   b o 'lg a n .  Biroq,  K o re y an in g  
b a 'z i  b o sh q a   h u d u d la r id a   y a sh o v c h i  ah o li  s a v d o -s o tiq d a   d o n   va 
m a to d a n   fo y d a la n ish n i  d a v o m  ettirg an .

Download 4,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   65




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish