Microsoft Word jahon dinlari услубий doc

Shariat  mazhablari (arab. – oqim, yo’l, ta’limot) – islomdagi diniy huquq 

sistemalari va yo’nalishlari. Shariatning shakllanishi jarayonida huquqshunoslik – fiqh 

sohasida juda ko’p mazhablar yuzaga kelgan. Mazhablar umuman ortodoksal diniy 

huquq doirasidan chiqmagan xolda, shariat masalalarida yengilroq yoki qattiqroq 

hukm chiqarishlari bilan bir-biridan farq qiladi. Sunniylikdagi to’rtt mazhab ham teng 

hisoblanib, yirik islom universitetlarida  to’rt mazhab bo’yicha alohida dars o’qitiladi. 

Mazhablarni yana diniy-huquqshunoslik tartib usuli, ya’ni shariat usuli, islom 

manbalarida esa “mazhab al-sunna”, mazhab muhlislarini “ahli sunna” deb ataladi. 

Keyinchalik shariat qonunlarining takomillashuvi jarayonida bu tushunchalar 

murakkablashib, barcha xatti-harakatlar shariat nuqtai nazaridan quyidagi turkumga 

bo’lingan: 

1.  Farz (arab. – majburiyat) bevosita Qur’onda qayd etilgan, har bir 

musulmon bajarishi majbur, shart bo’lgan qat’iy talab, tartib-qoidalardir. 

2.  Vojib (arab. – majburiyat, burch)  xukmdorlarning amrini ijro etish ham 

musulmonlar uchun majburiy burch hisoblangan. 

3.  Sunnat  (arab. – oda, xatti-harakat tarzi) bajarilishi lozim va savobli 

amallar. 

4.  Mandub (arab. – tavsiya etilgan, lozim topilgan) bajarish lozim va savob 

deb tavsiya etiladigan, lekin majbur emas va gunoh bo’lmagan harakatlar 

(xatna, qurbonlik, mavlud va h.k.). 

5.  Muboh  (arab. – umumiy, hech kimga taaluqli bo’lmagan) tor ma’noda 

ijozat beriladigan barcha xatti-harakatlar (ovqatlanish, uxlash, o’yin-kulgi). 

6.  Makruh (arab. – rad etilgan, qoralangan, nomaqbul) qat’iyan 

taqiqlanmagan, nomaqbul hisoblangan va rad etilgan xatti-harakatlar. 

7.  Mahzur yoki harom (arab. – man etilgan, ruxsat berilmagan) qat’iyan man 

etilgan xatti-harakatlar. 

Mazkur shariat kategoriyalariga har bir musulmon rioya qilishi shart. 

Islomda diniy bayramlarga alohida e’tibor beriladi. Ular qatorida eng katta e’tiborga 

ega bo’lganlari Ro’za hayit, Qurbon hayit, Me’roj, Mavlud, Juma bayramlaridir. 

 

                                           

31

 Ислом. Справочник. Т., 1986. 128-бет. 

---

 

67

 

 

Din kishilarning ma’naviyati, qadriyatlari, yashash mazmuni, ruhiyati bilan borliq 

masalalar va ijtimoiy-siyosiy hayotni ifodalaydi. Ijtimoiy hayot maqsad va manfaatlari 

xilma-xil guruhlardan tashkil topadi. Din mazkur ja-rayonlarga tortilar ekan, undan ushbu 

guruhlarning manfaatlarini muayyan darajada aks ettirish talab qilinadi. Bundan tashqari, 

ijtimoiy hayot doimo o’zgarib turadi. Uning tarkibiy qismi bo’lmish din ham unda yuz 

berayotgan jarayon-larni hisobga olishi lozim. Aks holda u ijtimoiy taraqqiyotga 

to’sqinlik qiluvchi voqelikka aylanib qoladi. 

Islom vujudga kelgan ilk davrlarda yo’nalish, oqim va mazhablarga bo’linmagan. 

Undagi dastlabki bo’linish VII asrning o’rtalarida turli guruhlarning siyosiy hokimiyat 

uchun o’zaro kurashlari natijasida paydo bo’lgan. Siyosatdagi ixtiloflar keyinchalik diniy 

ta’limot sohasiga ham ko’chirilgan. 

Тalabalarga islomda, umuman, har qanday dinda bo’linish sabablari o’zaro bog’liq 

bo’lgan turli jarayonlar ta’siridan paydo bo’lishi haqida ma’lumot berishimiz darkor. 

Bunday jarayonlar sabablari quyidagilardan  iborat: 

1) diniy aqidalarning barqarorligi yoki kam o’zgaruvchanligi sababli ijtimoiy 

taraqqiyotdan ortda qolish natijasida yuzaga keluvchi ziddiyatlar ta’siri; 

2) din va ruhoniylarning ijtimoiy-siyosiy hayotda ishtirok etishlari zarurati; 

3) diniy ta’limotning turli millatlar va elatlarning madaniyati, urf-odatlari va an’analariga 

moslashishi: 

4) diniy ta’limotga munosabat va uning talqinidagi tafovutlar. 

Yuqoridagi kabi ta’sirlar oqibatida xar qanday dinda bo’linish (yunalish, oqim va 

mazhablar) vujudga keladi. Lekin dinlarning ijtimoiy hayotdagn o’rni va ahamiyatini 

undagi bo’linishning qanchalik xilma-xil ekanligidan kelib chiqib baholash xatodir. 

Shu o’rinda etiborni quyidagiga qaratishimiz lozimki, dindagi qarashlar xilma-xilligi