|
Automatic Speech Recognition);
- m a tn d a n faktlarni av to m atik ajratib olish (inglizcha fact extraction,
text mining).
K o m p y u te r lingvistikasida qoM laniladigan va y aratilad ig an lingvistik
vositalarni shartli ravishda ilcki qism ga b o ‘lish m um kin: d ek larativ ham da
p ro tsed u ra qism lari. D eklarativ qism ga til va n u tq birliklari lu g 'ati, gram -
m atik m a ’lum otnom alar, m a tn la r korpusi kabilarni kiritish m um kin. P ro t
sed u ra qismi esa yuqoridagi lingvistik t a ’m inot bazasini b oshqarish vosi-
talarini (algoritm lar tuzish, d a stu rla r yaratish, k o m p y u ter analizi va sintezi
kab ilar) o ‘z ichiga oladi.
0 ‘zbek tili m ateriallari b o ‘yicha k o m pyuter lingvistikasiga oid tad q iq o t
o lib b o rg a n o lim la r s ifa tid a H .A rz iq u lo v , S .R izay ev , S .M u h a m e d o v ,
A .P o ia to v , S.M uham edova, N .J o ‘rayevalarni k o 'rsatish m um kin. O lim lar
asosan statistik tahlil, algoritm lash, o ‘zbek tilining aksiom atik nazariyasi,
fe’llarning kom pyuter analizi va sintezi kabi y o ‘nalishlar b o ‘yicha izlanishlar-
ni am alga oshirganlar. 0 ‘zbek tilshunosligidagi kom pyuter lingvistikasining
bo sh q a yo'nalishlari esa o ‘z tadqiqotchilarini ku tm o q d a. Shunga k o ‘ra, bu-
gungi k u n d a o ‘zbek tilshunosligining k o m pyuter bilan b o g ‘liq holda hal eti-
lishi lozim b o lg a n quyidagi vazifalarni ta ’kidlab k o 'rsa tish m u m kin:7
1. O 'zb ek tilining k o m p y u ter uslubini yaratish.
2. A x b o ro t m atn larid ag i qoliplilik, qisqalik sta n d a rtla rin i ishlab chi
qish.
3. K o m p y u ter izohli va tarjim a lug‘atlarini yaratish.
4. O 'z b e k tili va ad ab iy o ti darsliklarining elektron versiyalarini ishlab
chiqish.
7
Po'latov A., Muhametlova S. Kompyuter lingvistikasi. - Toshkent, 2007. -
B . 5 - 6 .
8
A. Rahimov
5. K o m p y u terd a inglizcha-o'zbekcha tarjim a d asturlarini ishlab chiqish.
6. K om p y u terd ag i m atnlarni av to m atik tah rirlash dastu rlarin i yaratish.
7. 0 ‘zbek tili gram m atikasining k o m p y u ter m odelini yaratish.
8. « In g lizcha-o'zbekcha tarjim on» k o m p y u ter d asturini ishlab chiqish.
9. 0 ‘zbek tilidagi m atn larn i tah rirlash dastu rlarin i yaratish.
10. 0 ‘zbek tilidagi «W indow s» o p eratsio n tizim ini yaratish.
11. In g lizch a-o 'zb ek ch a, o 'zb ek c h a -in g liz c h a k o m p y u te r lu g ‘a tla rin i
ishlab chiqish.
K o m p y u ter lingvistikasi am aliy tilshunoslikning tarkibiy qism i hisobla-
nadi, u nazariy tilshunoslik y u tu q larid an fo ydalanadi, oziqlanadi. K o m p
y uter lingvistikasi va nazariy tilshunoslik bir-birini to 'ld ira d i. K o m p y u ter
lingvistikasida til insondan ta sh q arid a m av h u m sistem a sifatida, L.Yelm slev
ta ’rifi bilan ay tg an d a, «sof m u n o sa b a tla r tizim i» sifatida tavsiflanadi. K o
m py u ter lingvistikasi va klassik (m um toz) tilshunoslik orasidagi farq qu-
yidagi n u q ta la rd a k o 'rin ad i:
- m u m to z tilshunoslikda til inson bilan m u tan o sib lik d a, ju ftlik d a k o 'rib
chiqiladi. Y a ’ni m um toz tilshunoslik insonga y o 'n altirilg an b o 'la d i va uning
faol ish tiro k id a qabul qilinadi. K o m p y u ter lingvistikasi esa tavsiflash ja ra -
yonida insonni istisno qiladi va u k o ‘p ro q k o m p y u terg a m oslashtiriladi;
- m u m to z tilshunoslik k o 'p ro q tavsifiy (deskriptiv) x arak terg a ega hisob-
lanadi. K o m p y u te r lingvistikasi esa m asalan i m iq d o riy x a ra k te ristik a lar
va aniq p a ra m e trlar asosida hal etadi. D em ak, m u m to z tilshunoslik k o ‘proq
tavsifiy b ay o n g a asoslansa, k o m p y u ter lingvistikasi m iqdoriy (k vantitativ)
tavsifga, algoritm lash, m odellashtirish, statistik tahlilga asoslanadi;
- m u m to z tilshunoslik k o ‘p ro q nazariy x arak terg a ega b o ‘lib, tilshunos-
likning nazariy m asalalari bilan sh u g 'u llan ad i. K om pyuter lingvistikasi esa
am aliy x arak terg a ega b o iib , til bilan b o g iiq m u am m o larn in g am aliy ji-
hatlariga e ’tib o r qaratad i h am da uni aniq m aqsadga yo 'n altirilg an d astu rlar,
m eto d lar, tizim lar yordam ida hal etish bilan sh u g ‘ullanadi;
- m u m to z tilshunoslikning tahlil oby ek ti tabiiy til hisoblanadi va talilil-
da uning m avjud barch a im koniyatlari e ’tib o rg a olinadi. K o m p y u ter lingvis
tik asid a esa k o 'p ro q su n ’iy tillar (p ro g ram m alash tirish tillari, algoritm ik
tillar)ga tayaniladi, tabiiy tillarning m avjud im koniyatlari cheklanadi, bun-
d a tabiiy tilga ishlov berilib (NLP), k o m p y u terg a m oslashtiriladi.
F a n la r ham isha o 'z a ro uzviy b o g ‘liqlik va h am k o rlik d a ish k o 'ra d i, u lar
bir-birisiz y ashay olm aydi. Ju m la d a n , k o m p y u te r lingvistikasi fani h am
bu n d an m ustasno emas. K om pyuter lingvistikasi m antiq, inform atika, statis-
tik a, sem iotika, kibernetika, eh tim o llar nazariyasi kabi turli fan sohalari
bilan o ‘zaro alo q ad o rlik d a ish k o ‘radi.
Kompyuter lingvistikasi asoslari
9
L IN G V IS T IK A F A N I JE N S K IY R O D G A M A N S U B , S H U N IN G
U C H U N BU F A N N IS E V IS H K E R A K , SH U N D A G 1N A U N I M U K A M -
M A L O 'R G A N IS H M U M K IN !
Do'stlaringiz bilan baham: |
