Обсуждены и интерпретированы основные вопросы компьютерной лингвистики

(«Grammatike techne») nom li sistem alashtirilgan dastlabki yunon gram m a- 
tikasini  yaratdi.  Shundan  buyon  g ram m atik a  falsafadan  m ustaqil  soha  si- 
fatida  ajralib  chiqdi.35
A ntik  d av rd a  gram m atik a  preskriptiv  (to ‘g ‘ri  gapirish,  t o ‘g‘ri ju m la  tu- 
zishni  k o ‘rsatuvchi  y o ‘riqnom a)  x arak terg a  ega  b o ig a n .  X V III  asr  oxirla- 
rida g ram m atik an i  tushunish  keskin  o ‘zgardi.  Bu d a v rd a bobo  til konsepsi- 
yasini  ilgari  surgan  qiyosiy-tarixiy  g ram m atik a  shakllandi.  U nda  yevropa 
tillarining  qadim gi  sanskrit  tili  bilan  tarixiy  aloqasini  aniqlash  yordam ida 
hind-yevropa tillari shajarasini rekonstruksiya qilish b o ‘yicha qiyosiy aspekt- 
d a  ta d q iq o tla r olib  borildi.
X X   asr  b o sh larid a  F e rd in a n d   de  Sossyur  g ra m m a tik a n i  tav siflash d a 
sinxroniya va diaxroniyani  farqladi.  B unda gram m atik an i tarixiy (diaxron) 
o 'rg a n ish n i  em as,  balki  sinxron  (m uayyan  v aq td ag i  holati)  ta d q iq   qilish 
lozim ,  deb  hisobladi.  XX   asrning  50-yillarida  N o am   C hom skiy  g ram m ati­
kani  tavsiflashning  yangi  m etodini  tavsiya  etdi.  Bu  tilshunoslikda  «form al
35  Сусов  И.П.  История  языкознания.  -  Тверь:  Тверский  гос.  ун-т.  1999.  -
С.24 -  25.

---

Kompyuter  lingvistikasi asoslari
39
gram m atik a  nazariyasi»  deb  atalad i.  O lim ning  ta d q iq o t  natijalari  k o m p ­
y uter  lingvistikasining  shakllanishiga  asos  b o ‘ldi.  N .C hom skiyning  form al 
gram m atik a  haqidagi  q arash lari  «Syntactic  Structures»  (1957)  ham da  «A s­
p ects  o f  the  Theory  o f  S y n ta x»   nom li  k ito b larid a  yoritilgan.
G ra m m a tik a g a   b o ‘lgan  y o n d ash u v lar  turlicha  bo'lg an lig i  bois  tilshu- 
noslik  tarix id a  turli  g ram m a tik a la r  y aratilg an .  Ju m la d a n ,  nazariy  g ram ­
m atik a va am aliy gram m atika; a n ’anaviy (klassik) g ram m atik a va noklassik 
gram m atika;  sinxron  va  diaxron  gram m atika;  xususiy  va  um um iy  (univer­
sal) gram m atika; kategorial gram m atik a, tobelik gram m atikasi, leksik-funk- 
sional gram m atika,  k o n stru k tiv  g ram m atik a, tra n sfo rm atsio n  gram m atik a, 
k o n tek std an   xoli  g ram m atik a  (context-free  gram m ar)  kabi.
G r a m m a tik   ta v s if n in g   e n g   s o d d a   ( p r im itiv )   fo rm a l  m o d e li  g ap  
b o ‘laklariga  ajratish  m odeli  sanaladi.  T abiiy  tillar  gram m atik asid a  sodda 
gap  ikki  qism dan -  ega va kesim dan tashkil  topgan  sin tak tik   q u rilm a sifati­
d a   ta v s ifla n a d i.  E g a  n u tq n in g   p re d m e tin i,  kesim   esa  u n in g   b elg isin i 
k o 'rs a ta d i.  Ega  va  kesim  alo h id a  so 'z la r  bilan  ham ,  so 'z la r  guruhi  bilan 
ham   ifodalanishi  m um kin.  A g ar ega va kesim s o 'z la r guruhi  bilan  ifodalan- 
sa,  so d d a gap ikki stru k tu r elem entga ajratiladi:  ega guruhi (noun phrase) va