Обсуждены и интерпретированы основные вопросы компьютерной лингвистики

(programmalashtirish  tillari)  deb  ham   ataladi.  D astlabki  shunday  til  1958- 
yilda P arijd a yaratilgan va «Algol» deb atalgan (U ning t o i i q  nom i inglizcha
-   «A lgorithm ic  language»).  H ozir ja h o n d a   500  dan   o rtiq   algoritm ik  tillar 
m avjud.
A lgoritm ik  tillardagi  m a tn la r xuddi  tabiiy tildagidek  aniq  in terp retato r- 
ga  -   insonga  yoki  av to m atik   q u rilm ag a  y o ‘nalgan  b o ‘lishi  lozim ,  to k i  u 
ax b o ro tn i q ab u l qilsin va tushunsin. A gar b u  ja ra y o n  (qabul qilish va tushu- 
nish) am alga  oshm asa, u h o ld a algoritm ik tillar va  k o m pyuter o rasid a vosi- 
tachi sifatida  translyator dasturlar (yoki  kompilyatorlar)dan foydalaniladi.21 
A lgoritm ik tillar uch asosiy ko m p o n e n td a n  ib o rat b o 'lad i:  1) alfavit -  asosiy 
sim vollar  nabori;  2)  sintaksis -  sim vollar  kom binatsiyasi  orqali ju m la   hosil 
qilish  qoidalari;  3)  sem antika  -   algoritm ik  tillardagi  birliklarning  m azm un 
tom oni.  A lgoritm ik  tillar  asosan  imperativ  x a ra k te rg a   ega  b o 'la d i,  y a ’ni 
asosan  b u y ru q lar  tizim iga  ta y an ad i  (begin  -   boshla,  end  -   tugalla  kabi). 
V .A .U spenskiy va A .L .S em yonovlar bu h aq id a shunday yozadi; «A lgoritm -
211 Фалсафа,  Кис^ача изошли лугат.  -  Тошкент:  Шарк,  2004. -  Б. 18.
21Кревский  И.Г.,  Селиверстов  М.Н.,  Григорьева  К.В.  Формальные  языки, 
грамматики  и  основы  построения  трансляторов.  -   Пенза,  2003.  -   С.7.

---

Kompyuter  lingvistikasi  asoslari
21
ning  m azm uni  «buyruqlashtirilgan»:  algoritm   ijro  etilishi,  bajarilishi  sh art. 
S hunday  qilib,  aytish  m um kinki,  algoritmlarni о ‘rganuvchi nazariya  buyruq 
gaplar  lingvistikasi  sifatida  talqin  etilishi  m um kin».22
A lg o ritm lar  asosan  quyidagi  sh ak llard a  yoziladi:  a)  so ‘z  k o ‘rinishida  -  
tabiiy  til  yordam ida;  b)  grafik  k o 'rin ish id a -  tasvir,  chizm a  va  grafikli  sim- 
vollar  yordam ida;  c)  psevdokod  k o ‘rinishida  -   algoritm larning  yarim   for- 
m allashgan  tavsifi  b o 'lib ,  u  p rogram m alashtirishning dastlabki  bosqichlar- 
ida  q o ‘llaniladi.  B unda  p rogram m alashtirish  tillari  u n su rlarid an   ham ,  ta ­
biiy  tild a g i  s o ‘z  va  b irik m a la rd a n   h am   fo y d a la n ila d i;  d)  p ro g ra m m a  
k o 'rin ish id a   -   program m alshtirish  tillaridagi  belgilar  yordam ida.
A lgoritm   b u y ru q la r  tizim i,  q a t’iy  b ajarilad ig an   am allar  ketm a-ketligi 
h am da program m alashtirishning tayanch  nuqtasi sanalgani  bois uning vosi- 
tasida kom pyuter dasturlarini ishlab chiqish va m uam m oning avtom atik tarz- 
d a (m ashina orqali)  hal etilishini  am alga oshirish  m um kin.  A lgoritm ni qam - 
rovli  vazifalarni  hal  etishga  y o ‘naltirish,  algoritm   nazariyasini  m ukam m al- 
la sh tirish ,  ay n iq sa,  k o m p y u te r  tex n o lo g iy alari,  sh u n in g d e k ,  k o m p y u te r 
lin g v istik asi  riv o jla n a y o tg a n   d a v rim iz d a   d o lz a rb   a h a m iy a t  k asb   e ta d i.
V .A .U spenskiy  va  A .L .Sem yonovlar  algoritm   h aqida  shunday  yozadi:  «Al­
goritm   tushunchasi nafaqat  algoritmlar  nazariyasi,  m atem atika  va  informati- 
kaning  tushunchasi,  balki  um um an  zam onaviy fa n la rn in g   tayanch  tushun- 
chalaridan  biridir.  A xborot  asrining  kirib  kelishi  bilan  algoritmlar  sivilizatsi- 
yaning  eng  m uhim  Jaktorlaridan  biri  bo'lib  qoldi».  Shu  o 'rin d a   t a ’kidlash 
joizki,  kom pyuter  lingvistikasida  shunday  m asalalar  ham   borki,  ularni  al­
g oritm lar  asosida  hal  etish  m um kin  emas.  Ju m ladan,  su n ’iy  intellekt  tizimi 
doirasidagi neyron tarm oqlar, sifatli avtom atik tarjim a kabilar. U shbu m uam - 
m o la rn i  hal  e tis h d a   «algoritm ga  asoslangan  yondashuv»  («rule  based